De wet voorziet bepaalde gevallen waarin gebruikers geen toestemming moeten vragen aan de houders van het auteursrecht om beschermde werken te reproduceren of mee te delen aan het publiek.
Wanneer deze uitzonderingen van toepassing zijn, is het toegestaan om een werk te reproduceren of aan het publiek mee te delen, zonder toestemming te vragen aan de houders van de rechten op dit werk.
Deze uitzonderingen gelden onder zeer precieze voorwaarden. Als u meent volgens een uitzondering te kunnen handelen zonder toestemming te vragen, gaat u best goed na of de voorwaarden vervuld zijn. Indien een van de voorwaarden niet gerealiseerd is, kan het gebruik van het werk zonder toestemming immers een inbreuk op het auteursrecht uitmaken.
In bepaalde gevallen is de gebruiker verplicht om een betaling te verrichten, die soms op een indirecte wijze wordt geïnd, om de houders van rechten te vergoeden.
Uitzonderingen voor onderwijs en/of wetenschappelijk onderzoek
- Citaten uit een werk: de reproductie van een fragment van een werk, bedoeld voor kritiek of onderwijs, is toegestaan, zoals om een recent verschenen boek te bespreken of om een uittreksel van een artikel in een wetenschappelijk werk over te nemen.
- Bloemlezingen bestemd voor het onderwijs.
- De mededeling van werken in het kader van schoolactiviteiten is toegestaan, zoals de opvoering van een toneelstuk door de leerlingen in het kader van een cursus Frans.
- De reproductie of de mededeling van werken ter illustratie bij onderwijs of voor onderzoek: het is toegestaan om een les te illustreren met werken waarop het onderricht betrekking heeft, zoals filmfragmenten tijdens een les filmgeschiedenis. Dit geldt onder bepaalde voorwaarden eveneens voor online of afstandsonderwijs.
- Het reproduceren van werken, zoals een fotokopie of een papieren afdruk van (fragmenten van) een werk is eveneens toegelaten. Bladmuziek valt evenwel niet onder deze uitzondering.
- De uitvoering van een werk tijdens openbare examens, met het oog op het behalen van een diploma.
Uitzonderingen voor bibliotheken, musea en archieven
- Het raadplegen van werken via terminals in bibliotheken of musea: bibliotheken mogen hun bezoekers toestaan om bepaalde werken op microfilm of in een digitaal formaat te raadplegen op computers, of op andere hiertoe ter beschikking gestelde toestellen.
- Kopieën in het kader van de vrijwaring van het cultureel en wetenschappelijk patrimonium: bibliotheken, archieven of musea mogen werken restaureren of digitale kopieën van werken maken, om deze te vrijwaren en te bewaren voor toekomstige generaties.
- Het gebruik van verweesde werken, m.a.w. werken waarvan men de rechthebbende niet kan identificeren of lokaliseren. Meer bepaald mogen
- openbare bibliotheken,
- onderwijsinstellingen en musea,
- archieven,
- instellingen voor cinematografisch- of geluidserfgoed, en
- publieke omroeporganisaties
onder bepaalde voorwaarden gebruik maken van verweesde werken, zonder daarvoor toestemming te hebben van de rechthebbende. De doeleinden waarvoor deze werken bestemd zijn, moeten in de wet opgesomd zijn.
Die instellingen moeten de rechthebbende plichtsgetrouw opsporen. Als ze deze niet kunnen identificeren, moeten ze het betreffende werk als ‘verweesd werk’ registreren in een databank.
Uitzonderingen voor privégebruik
- Privémededeling van werken: de verspreiding van werken in de privésfeer, of in de familiekring, is toegestaan, evenals in elke context waarbij de betrokken personen een hechte sociale band hebben, zoals het uitvoeren van muziek tijdens een privéverjaardagsfeest dat men thuis organiseert, of voor bejaarden die in een rusthuis verblijven. (Meer informatie over muziek spelen in het openbaar.)
- Privékopie: het maken van kopieën van werken voor louter persoonlijk gebruik is onder bepaalde voorwaarden toegestaan. Het kopiëren van werken door fotokopieën of afdrukken op papier is eveneens legitiem, wanneer dit gebeurt voor persoonlijk gebruik (Meer informatie over de privékopie.)
Uitzondering voor reprografie
Het maken van fotokopieën van (fragmenten van) werken in het kader van beroepsactiviteiten is onder bepaalde voorwaarden toegestaan. (Meer informatie over reprografie).
Uitzonderingen voor het gebruik van informatie
- Citaten uit een werk om informatie over dit werk te illustreren.
- Radio-omroepen mogen kopieën maken van hun eigen uitzendingen, zelfs indien daarin andere auteursrechtelijk beschermde werken vervat zijn.
- Reproducties van werken die zich op een openbare plaats bevinden, zijn toegestaan indien de reproductie toevallig is en niet het hoofddoel van de reproductie vormt, bijvoorbeeld een foto van een wielerwedstrijd, of van een familiebijeenkomst waarop ook een auteursrechtelijk beschermd beeldhouwwerk of gebouw voorkomt.
- Karikaturen, parodieën of pastiches met een humoristisch doel.
- Verslaggeving over de actualiteit, wanneer die gaat over het betreffende werk: in een reportage over een tentoonstelling van kunstwerken mag men onder bepaalde voorwaarden de betrokken werken reproduceren en ter informatie aan het publiek meedelen.
Andere uitzonderingen
- Uitzonderingen ten gunste van mensen met een handicap: de wet staat toe om werken te kopiëren en zodanig aan te passen, zodat ze toegankelijk worden voor mensen met een handicap. Die uitzondering is bedoeld voor alle mensen met een handicap, ongeacht de aard van de handicap.
- Uitzondering ten gunste van blinden en mensen die lijden aan een waarnemings- of visuele handicap: de wet staat reproductie, aanpassing of een andere handeling toe, die noodzakelijk is om een werk toegankelijk te maken voor deze personen (bv. de omzetting van een boek in een braille- of een luisterboek).
- Uitzondering voor ziekenhuizen, gevangenissen en jeugdinstellingen: deze instellingen hebben bij wet de toelating om werken te kopiëren voor het gebruik door de mensen die daar verblijven.
- Uitzondering voor het uitlenen van werken: bibliotheken en mediatheken mogen werken uitlenen, voor educatieve en culturele doeleinden en onder bepaalde voorwaarden.
- Aankondigingen van openbare tentoonstellingen of openbare verkopen van beeldende kunstwerken mogen worden geïllustreerd met reproducties van de betrokken artistieke werken.
- Tijdelijke reproducties van werken: deze uitzondering laat de tijdelijke reproductie van werken toe, wanneer dat automatisch in een digitale omgeving gebeurt, hetzij bij gebruik van een werk op een computer, hetzij bij het verzenden van een werk over een netwerk.
- Panorama-uitzondering: deze uitzondering maakt het mogelijk om werken van beeldende, grafische of bouwkundige kunst, die zijn gemaakt om permanent op openbare plaatsen te worden geplaatst, te reproduceren (bv. fotograferen van een standbeeld op straat) en mee te delen aan het publiek (bv. delen op sociale netwerken), mits dit zonder commerciële doeleinden gebeurt.
