Digitale economie

Een digitale samenleving brengt nieuwe technologieën en manieren met zich mee om te leren, te entertainen, te werken, te verkennen en ambities waar te maken. De digitale transformatie brengt echter nog veel uitdagingen met zich mee. Vooral tijdens de gezondheidscrisis in 2020 werd duidelijk hoe afhankelijk alle individuen zijn geworden van digitale oplossingen. Dit toenemende belang van digitale technologie heeft de dag van vandaag een invloed op de competitiviteit van een land.

De dienst Concurrentievermogen onderzoekt de competitiviteit van België aan de hand van drie indicatoren:

1. de index van de digitale economie en samenleving,
2. de ranking van IMD (Institute Management Development) over digitale competitiviteit,
3. de staat van e-commerce in ons land.

De index van de digitale economie en samenleving

Sinds 2014 volgt de Europese Commissie (EC) de digitale vooruitgang van de lidstaten en publiceert zij jaarlijks over de index van de digitale economie en samenleving (hierna DESI voor Digital Economy and Society Index). De meest recente publicatie van het DESI-verslag was in oktober 2022 en bevat 32 indicatoren die hoofdzakelijk gebaseerd zijn op data van 2021. De methodologie, de aard en het aantal gebruikte indicatoren zijn in de loop der jaren geëvolueerd.

In het algemeen focust DESI 2022 zich op vier hoofdthema’s:

1. menselijk kapitaal,
2. connectiviteit,
3. integratie van digitale technologie,
4. digitale overheidsdiensten.

Die vier hoofdthema’s krijgen elk een gelijk gewicht toegewezen van 25 % en vormen zo de algemene DESI-index waarop men de progressie van een land kan volgen over de jaren heen op vlak van digitale vooruitgang.

De prestatie van België onder de verwachtingen

Over het geheel genomen nemen de prestaties van België ten opzichte van 2019 en 2020 af. België is wat de globale score betreft van boven het EU-gemiddelde in 2021 tot net onder het EU-gemiddelde gezakt in 2022. Van de 27 EU-lidstaten staat België nu op de 16e plaats met een score van 50,3 % en verliest daarbij vier plaatsen ten opzichte van 2021. België doet hierbij minder goed dan Nederland (67,4 %), Frankrijk (53,3 %) en Duitsland (52,9 %) en zit in 2022 voor het eerst onder het EU-gemiddelde (52,3 %). Dit houdt in dat België trager vooruitgang boekt dan de andere landen. Vergelijkingen van ranglijsten van het ene jaar op het andere moeten echter met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd wegens methodologische veranderingen.

Finland, Denemarken, Nederland en Zweden blijven de absolute koplopers in de EU. Toch zijn er zelfs voor hen nog steeds digitale uitdagingen in het verschiet. Meer bepaald maakt het aanpakken van het tekort aan arbeidskrachten in digitale banen deel uit van een land specifieke aanbeveling van de Europese Unie voor Nederland, dit is ook een zwaktepunt van België.

Digitaal onderlegde profielen gezocht en connectiviteit als achilleshiel

Wat het aantal afgestudeerde ICT’ers betreft, doet België in 2022 het uitgesproken slechter dan het EU-gemiddelde en is er op dit gebied de laatste jaren slechts weinig vooruitgang waargenomen. Uit 27 landen zijn we gerangschikt als 26^e met een aandeel van 2,2 % ICT-afgestudeerden van de totale hoeveelheid afgestudeerden. Hierbij doen we het samen met Frankrijk (3,6 %) en Nederland (3,4 %) slechter dan het Europees gemiddelde (3,9 %).

 Op vlak van connectiviteit boekt België de traagste vooruitgang van alle EU-lidstaten. Meer bepaald de uitrol van 5G-netwerken, dekking glasvezel en de prijsindex van breedband doen het relatief veel minder goed dan onze buurlanden en de rest van Europa. Ook zijn de prestaties pover op het gebied van open data (55 % tegenover 81 % voor de EU).

Goede prestaties op vlak van integratie van digitale technologie

België staat in de EU op de zesde plaats in 2022 wat betreft de integratie van digitale technologie, omdat de Belgische bedrijven in hoge mate digitale technologieën toepassen in hun activiteiten. Het meest opvallend zijn het aantal bedrijven dat de cloud gebruikt en het aantal kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) dat online verkoopt. Deze prestaties liggen ruim boven het EU-gemiddelde (respectievelijk 13 en 12 procentpunt).

België presteert ook sterk wat betreft gebruikers van e-overheid. Dit aandeel is aanzienlijk toegenomen en ligt nu 9 procentpunt boven het EU-gemiddelde (74 % tegenover 65 %).

Women in Digital Ranking als tool voor digitale inclusiviteit

DESI 2022 bevat eveneens een scorebord voor de inclusie van vrouwen in het digitale tijdperk, het zogenaamde Women in Digital (ofwel WiD). Om de integratie van vrouwen in kaart te brengen keek de Europese Commissie (EC) naar:

1. het internetgebruik,
2. de digitale vaardigheden van internetgebruikers,
3. cijfers omtrent tewerkstelling.

In totaal bevindt België zich op plaats 12 uit de 27 EU-lidstaten in 2022. Met een score van 58,3 % doet België 3,4 procentpunt beter dan het EU-gemiddelde en doet het beter dan Duitsland (slechts 47,8 %).

Terwijl de Belgische vrouwen steeds meer digitale kennis vergaren, blijft het grootste werkpunt voor het aangaande decennium de inclusie van vrouwen in ICT/STEM-georiënteerde beroepen en afstudeerrichtingen. Omwille van die reden ging België, in samenwerking met de FOD Economie, over tot het opzetten van de nationale en sectoroverschrijdende strategie “Women in Digital-strategie 2021-2026” die als doel heeft concrete acties te ondernemen en het volledige potentieel van de rol van vrouwen in een digitale samenleving te benutten.

IMD Digital Competitiveness Ranking

Het Institute for Management Development (ofwel IMD) publiceert jaarlijks een World Digital Competitiveness Ranking (WDCR) van 63 landen. In de laatste editie, van 2022, staat België op de 23e plaats van 63 landen, na Nederland (6^e), Duitsland (19^e) en Frankrijk (22^e).

We zien een vrij gelijkaardige rangschikking zoals voor de DESI-index van 2022 waarbij België zich net achter de buurlanden plaatst. Met als verschil tussen de twee indexen dat de DESI enkel geldt als indicator voor Europa terwijl de WDCR zijn analyse baseert op wereldniveau. Dankzij die grotere internationale groep aan landen valt op dat België zich nu wel bij de betere landen mag noemen. Het laat immers zo’n 60 % van opgenomen economieën achter zich.

Dezelfde zaken die de DESI reeds heeft aangetoond als problematisch voor België komen ook naar voren bij de WDCR. Zo wijst het IMD erop dat het geringe aantal gediplomeerden in de wetenschappen en het technologische kader (denk aan 5G en draadloze breedband verbinding) de competitiviteit van ons land in gevaar kunnen brengen. Ten slotte horen we bij de beste van klas als het gaat over immigratie wetgeving (7e), totale overheidsuitgaven voor onderwijs (8ste) en totale bedrijfsuitgaven voor onderzoek en ontwikkeling (5e).

E-commerce als sterktepunt voor de Belgische competitiviteit

Handeldrijven in goederen of diensten via computernetwerken, zoals bijvoorbeeld het internet, noemt men e-commerce. Anno 2023 beslaat het e-commercelandschap in België een diverse groep van e-commerceplatformen, traditionele bedrijven of kleine handelszaken die via hun webshops producten te koop aanbieden. E-commerce is dan ook een belangrijke component van het concurrentievermogen geworden van België om zich op dat gebied ten opzichte van de buurlanden te onderscheiden.

Uit data van Eurostat blijkt dat 75 % van de Belgen in het afgelopen jaar (2022) online producten of diensten heeft aangekocht. Een stijging van 25 % ten opzichte van 2017 en een lichte daling van 0,5 % ten opzichte van 2021. Het aandeel van 2022 ligt echter comfortabel boven het EU-gemiddelde (68 %).

Langs de aanbodzijde blijkt dat 29,1 % van de Belgische ondernemingen (met uitzondering van de financiële sector) in 2022 gebruik maakten van e-commerce (31,6 % in 2021), waarvan 23,4 % via online-instrumenten zoals websites, applicaties of market places. Belgische ondernemingen, ongeacht hun grootte, moeten enkel buurland Nederland (30,6 %) voorlaten en doen zodus beter dan Duitsland (22,4 %) en Frankrijk (16,9 %). Ter vergelijking, het Europees gemiddelde ligt bij 22,8 % ondernemingen die e-commerce toepasten in 2022, waarvan 19,4 % via een online-instrument.

Het aandeel van e-commerce in de verkoop voor Belgische bedrijven bedraagt 29,1 % van de totale omzet in 2022, tegenover 28,2 % in 2021 en 31,4 % in 2020. In de EU was de e-commerce goed voor 17,6 % van de totale omzet, dat is een duidelijk lager cijfer dan in België. De buurlanden van België realiseerden een geringer deel van hun omzet in de e-commerce in 2022 (19,9 % voor Nederland, 17,3 % voor Duitsland en 11 % voor Frankrijk).