Om een internationale vergelijking mogelijk te maken, zijn er vergelijkbare gegevens nodig voor de verschillende landen. Elk land hanteert immers zijn eigen systeem voor de aansluiting van zelfstandigen. Zo kunnen twee werknemers in een a priori gelijkaardige administratieve situatie al dan niet als zelfstandigen worden beschouwd, naargelang de reglementeringen in hun land van verblijf. Om dat probleem te voorkomen, voert Eurostat jaarlijks de enquête naar de arbeidskrachten (EAK) uit. Dat sociaal-economisch onderzoek wordt steekproefsgewijs uitgevoerd bij gezinnen in elke lidstaat van de Europese Unie met telkens een gelijkaardige methodologie. Alleen zelfstandigen in hoofdberoep kunnen daarbij het statuut van zelfstandige hebben: zelfstandigen in bijberoep worden beschouwd als werknemers en de actieven na de pensioenleeftijd als inactieven.
Die methode leidt echter tot verschillen tussen enerzijds de nationale administratieve statistieken, die gedetailleerder zijn, maar geen internationale vergelijkingen mogelijk maken, en anderzijds de statistieken van de Europese enquête naar de arbeidskrachtenenquête (EAK), die zo’n vergelijking wel mogelijk maken.
Verdeling van de zelfstandigen volgens geslacht
Volgens de Europese enquête over de arbeidskrachten (EAK-EU) waren er in 2023 716.700 zelfstandige ondernemers tussen 15 en 74 jaar actief in hoofdberoep in België. Dat is een toename van 0,4 % ten opzichte van het jaar ervoor. 474.300 van hen zijn mannen (66,2 % van het totaal, -0,8 %) en 242.500 vrouwen (33,8 % van het totaal, +2,8 %).
Italië, Duitsland, Frankrijk, Spanje en Polen zijn de landen met het grootste aantal zelfstandigen (elk meer dan 3 miljoen). België bevindt zich met zijn tiende plaats in een middenpositie tussen de grote en kleine landen. Van de buurlanden heeft België (met Duitsland) het hoogste percentage mannelijke zelfstandigen (66 %), wat dicht bij het Europese gemiddelde ligt (66,6 %).
Aantal zelfstandigen per 1.000 inwoners
Met 82,8 zelfstandigen per 1.000 inwoners tussen 15 en 74 jaar in België bevindt ons land zich op de 11e plaats in de EU27 in 2023. De dichtheid van het aantal zelfstandigen is hoger in Nederland, waar er 116,8 zelfstandigen per 1.000 inwoners zijn. Die ratio ligt daarentegen lager in Frankrijk, Luxemburg en Duitsland, met respectievelijk 74, 55 en 53 zelfstandigen per 1.000 inwoners. Het gemiddelde van de EU27 bedraagt 83,7 per 1.000 inwoners.
Uit een genderanalyse blijkt dat er in België bijna twee keer zoveel mannelijke zelfstandigen als vrouwelijke zelfstandigen zijn ten opzichte van de bevolking van hetzelfde geslacht. Zo telt ons land 109,9 mannelijke zelfstandigen per 1.000 mannen tussen 15 en 74 jaar, maar slechts 49,6 vrouwelijke zelfstandigen per 1.000 vrouwen tussen 15 en 74 jaar.
Het aandeel vrouwen dat een zelfstandige activiteit uitoefent ten opzichte van de vrouwelijke bevolking is groter in Nederland, namelijk 83,7 vrouwelijke zelfstandigen per 1.000 vrouwen. In Duitsland ligt dat dan weer lager. Dat land telt 37,8 vrouwelijke zelfstandigen per 1.000 inwoners.
Aandeel van de zelfstandigen in de actieve bevolking
Uit dezelfde analyse blijkt, wat de werkende actieve bevolking betreft, dat België in Europa op de 8e plaats staat. Zelfstandige ondernemers vertegenwoordigen 13,5 % van de actieve werkende bevolking in ons land, wat meer is dan het EU-gemiddelde, dat 12,8 % bedraagt.
Een opsplitsing per geslacht laat opnieuw de kloof zien tussen de participatiegraad van mannen en vrouwen in de Belgische ondernemerswereld. Uit de statistieken van de Europese enquête naar de arbeidskrachten blijkt dat 16,8 % van de werkende mannen als zelfstandige werkzaam is, tegenover 8,6 % van de werkende vrouwen.
Aandeel van de zelfstandigen met werknemers
In België stelt 24,9 % van de zelfstandigen werknemers tewerk. Dat is iets minder dan het gemiddelde van de EU27 (31,1 %). Duitsland en Frankrijk zijn de twee buurlanden waar zelfstandigen het vaakst werkgever zijn: respectievelijk 48 % en 38,4 % van de zelfstandigen zijn ook werkgevers. Ook Luxemburg doet het beter dan België op dat vlak: 39,6 % van de zelfstandige ondernemers is werkgever. In Nederland stelt daarentegen minder dan een kwart van de zelfstandigen werknemers tewerk.
Mannen blijken meer geneigd om werknemers in dienst te nemen dan vrouwen: in België is 27,8 % van de mannelijke zelfstandigen werkgever, tegenover slechts 21,9 % van de vrouwelijke zelfstandigen. Die kloof is ook merkbaar op Europees niveau (33,9 % mannen versus 25,6 % vrouwen) en in onze buurlanden.
Opleidingsniveau
De meerderheid van de zelfstandigen in België heeft een hoger postsecundair opleidingsniveau bereikt (56 %). België heeft zelfs het hoogste aandeel hoogopgeleide zelfstandigen in de EU27 na Luxemburg. De overige eerste zes plaatsen zijn bezet door onze buurlanden. Alleen Oostenrijk, op plaats vier, mengt zich in die groep. Aan de andere kant van de klassering staat Roemenië met slechts 9,2 % van de zelfstandigen met een hoger postsecundair opleidingsniveau op de 27e plaats.
Zelfstandigen met een diploma van lager secundair onderwijs zijn in België goed voor 9,9 %, en staat daarmee pas op een 14e plaats, maar wel hoger dan landen als Slowakije (2,2 %), Tsjechië (3,5 %) en Hongarije (3,6 %). Zes landen hebben echter percentages van meer dan 25 %: Griekenland (26 %), Italië (28,2 %), Spanje (35,4 %), Malta (38,7 %) Roemenië (38,8 %), en Portugal (44 %).
Ten slotte neemt het aandeel mannen af naarmate het opleidingsniveau stijgt: 81,3 % voor zelfstandigen met lager secundair onderwijs of minder (74,7 % voor EU27) en 60 % voor zelfstandigen met een hogere postsecundaire opleiding (58,8 % voor EU27).
Opleidingsniveau van zelfstandigen met werknemers
Het opleidingsniveau van zelfstandigen met werknemers wijkt enigszins af van dat van zelfstandigen. In België is het aandeel zelfstandigen met werknemers die een hoger postsecundair opleidingsniveau hebben bereikt lager (51,5 % werkgevers tegen 56 % voor alle zelfstandigen).
Van de buurlanden is de situatie in Luxemburg zelfs nog ernstiger: 42,5 % van de werkgevers heeft een hoger postsecundair opleidingsniveau tegenover 54,9 % voor alle zelfstandigen.
België staat echter op de 5de plaats van de EU-lidstaten die het hoogste percentage zelfstandigen-werkgevers hebben met een hoger postsecundair opleidingsniveau.
Ten slotte daalt, zoals bij alle zelfstandigen, het aandeel mannen met de stijging van het onderwijsniveau: 81,5 % voor zelfstandigen-werkgevers met een lager of lager secundair opleidingsniveau (81,3 % voor alle zelfstandigen) en 69,3 % voor zelfstandigen-werkgevers met een hoger postsecundair opleidingsniveau (60 % voor alle zelfstandigen).
Sectorale verdeling
In België is 57,7 % van de zelfstandigen actief in slechts vier sectoren:
- gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten (18,2 %),
- bouwnijverheid (14,2 %),
- handel (12,9 %),
- menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening (12,4 %),
België staat dicht bij het Europese gemiddelde voor de bouwnijverheid (14,2 % tegenover 12 % voor de Europese Unie) en de handel (12,9 % tegenover 14,7 % voor de Europese Unie), maar scoort beter voor
- gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten (18,2 % tegenover 13,3 % voor de Europese Unie),
- menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening (12,4 % tegenover 7,5 % voor de Europese Unie).
In de meeste sectoren is het aandeel zelfstandige mannen hoger dan dat van vrouwen in België, vooral in de bouwsector (94,3 %). In de menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening daarentegen is het tegenovergestelde waar met 32,7 % van mannen.
In vergelijking met de andere Europese landen ligt België voor de meeste sectoren vrij dicht bij het Europese gemiddelde.
Sectorale verdeling van zelfstandigen met werknemers
De sectorale verdeling van zelfstandigen met werknemers wijkt enigszins af van die van zelfstandigen. In België is het aandeel zelfstandigen met werknemers aanzienlijk lager in de sectoren gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten (12,3 % werkgevers tegen 18,2 % voor alle zelfstandigen) en menselijke gezondheid en maatschappelijke dienstverlening (7,7 % tegen 12,4 % voor alle zelfstandigen). In de horeca daarentegen is het aandeel zelfstandigen met werknemers hoger (11,1 %) dan dat van alle zelfstandigen (6,3 %).
Dezelfde verschillen komen min of meer voor in de andere EU27-landen. In de landbouw lijkt het verschil in sommige landen echter groter te zijn. In Polen is het aandeel zelfstandigen in de landbouw bijvoorbeeld 34,7 %, terwijl zelfstandigen met werknemers uit de landbouw slechts 5,4 % uitmaken van alle zelfstandigen met werknemers.
Het aandeel mannen is in België duidelijk lager voor zelfstandigen met werknemers in de bouwsector (92,5 % in plaats van 94,3 % voor de gehele sector), maar hoger in de sector van de gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten (70,9 % in plaats van 62,3 % voor de gehele sector). Dezelfde verschillen komen ook min of meer voor in de andere EU27-landen.
