Digitale vaardigheden: een genderspecifieke benadering

De geringe aantrekkingskracht van wetenschappelijke en technologische vakken heeft een impact op de beheersing van informaticatools, wat een tekort aan technische profielen veroorzaakt en het concurrentievermogen van onze kmo’s belemmert. Het tekort aan personeel dat voldoende is opgeleid in digitale technologieën en het gebrek aan IT-vaardigheden bij ondernemers behoren trouwens tot de voornaamste hinderpalen bij het digitaliseringsproces van kmo's. De ontwikkeling en de beheersing van ICT-vaardigheden blijken nochtans onontbeerlijk om zelfstandigen en kmo's in staat te stellen mee te draaien in een steeds digitalere wereld en actoren van de digitale transformatie te worden door zich als ondernemer op de juiste manier op te stellen.

Deze pagina geeft een overzicht van de voornaamste indicatoren voor de analyse van digitale vaardigheden, uitgesplitst naar geslacht.

Andere indicatoren voor de digitalisering van kmo’s vindt u op de pagina's:

• Digitale technologieën bij Belgische kmo's
• Geavanceerde digitale technologieën
• Artificiële intelligentie
• E-commerce
• Digtiale communicatie
• Hinderpalen voor digitalisering
• Cyberveiligheid bij Belgische kmo's
• Digitalisering van de Belgische kmo's – een internationale vergelijking

Het belang van goed opgeleide werknemers

In België is 58 % van de kmo's die werden bevraagd in het kader van Flash Eurobarometer 529 van mening dat digitale vaardigheden steeds belangrijker worden binnen hun bedrijf. Van hen vindt 27 % dat ze aanzienlijk belangrijker worden, terwijl 31 % vindt dat ze lichtjes belangrijker worden. Omgekeerd ziet ongeveer een op de vijf kmo's geen significante verandering op dat gebied.

Het is dus essentieel voor kmo's om te kunnen rekenen op werknemers met de juiste vaardigheden voor hun behoeften, zowel op het vlak van digitale vaardigheden als op andere vlakken. 70 % van de bevraagde Belgische kmo's vindt het 'zeer belangrijk' voor hun businessmodel om werknemers te hebben met de juiste vaardigheden, terwijl 22 % dat 'middelmatig belangrijk' vindt. Hoewel de verdeling tussen die twee categorieën enigszins verschilt tussen de Belgische en Europese resultaten, toont de som van de antwoorden aan dat het belang dat kmo's in ons land en hun Europese tegenhangers hechten aan vaardigheden grotendeels gelijk is.

Het belang dat gehecht wordt aan de vaardigheden van het personeel geeft een beter inzicht in een andere realiteit: 62 % van de bevraagde Belgische kmo’s zegt dat het zeer moeilijk is om geschoolde werknemers aan te werven. Als we daar de 19 % bij optellen die het 'matig moeilijk' vinden, stellen we vast dat bijna 80 % van de kmo’s hindernissen ondervindt in hun aanwervingsproces - een cijfer dat hoger ligt dan het Europese gemiddelde.

Aanwervingsproblemen kunnen de ontwikkeling van bedrijven belemmeren, vooral hun digitale transitie. 42 % van de Belgische kmo's erkent immers dat een gebrek aan talent een belemmering vormt voor de invoering of het gebruik van nieuwe technologieën. 32 % is het helemaal eens met die stelling, terwijl 10 % het er grotendeels mee eens is.

Dat zijn de bevindingen van de Flash Eurobarometer 529 enquête gewijd aan het Europees Jaar van de Vaardigheden. Ze analyseert de tekorten aan vaardigheden en de aanwervingsstrategieën in kmo's op basis van telefonische interviews die tussen 4 en 24 mei 2023 werden afgenomen bij 12.909 Europese kmo's, waaronder 501 Belgische kmo's.

Overzicht van digitale vaardigheden in België

Het is de moeite waard om de gegevens over digitale vaardigheden, het aantal afgestudeerden in wetenschappelijke en technische opleidingen en het aandeel werknemers in de informatie- en communicatietechnologieën (ICT) in de beroepsbevolking te onderzoeken om ze in perspectief te plaatsen met de hierboven vermelde elementen.

STEM-afgestudeerden (wetenschap, technologie, techniek en wiskunde)

Het aantal afgestudeerden in STEM-gerelateerde disciplines (wetenschappen, technologie, engineering en wiskunde) is een indicator voor de beschikbaarheid op de arbeidsmarkt van essentiële vaardigheden, die in directe relatie staan tot de uitdagingen van de digitalisering. De resultaten van België liggen onder het Europese gemiddelde: gemiddeld zijn er 16,7 vrouwen en 28,9 mannen met STEM-kwalificaties per 1.000 inwoners tussen 20 en 29 jaar in de EU; in België liggen de cijfers respectievelijk op 9,1 vrouwen en 23,3 mannen. De slechtere prestaties van België op het vlak van IT- en wetenschapsopleidingen kunnen op termijn een negatieve impact hebben op het digitaliseringsniveau van kmo's.

De resultaten laten ook een sterk verschil zien tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke afgestudeerden. Zo blijkt dat België per 1.000 mannen van 20-29 jaar 23,2 STEM-afgestudeerden telt. Voor vrouwen ligt dat cijfer bijna drie keer zo laag: slechts 9,1 op de 1.000 vrouwen tussen 20 en 29 jaar hebben een dergelijk diploma. Die genderkloof duurt al jaren: in 2013 was op 1.000 personen tussen 20 en 29 jaar het aantal vrouwelijke afgestudeerden van technologieopleidingen 6,4, terwijl het voor mannen 19,5 was. Die discrepantie op het vlak van STEM-diploma’s kan ook aan de basis liggen van de verschillen die bij de andere indicatoren zijn vastgesteld.

Digitale vaardigheden

In België beschikken mannen vaker dan vrouwen over digitale vaardigheden.

Op basis van de gegevens van 2023 blijkt uit een uitsplitsing naar geslacht een verschil van 2,5 procentpunten voor een basis algemeen niveau van digitale vaardigheden in vijf domeinen:

• informatie
• communicatie
• contentcreatie
• veiligheid
• probleemoplossing

Zo heeft 60,7 % van de mannen tussen 16 en 74 jaar minstens een basis algemeen niveau van vaardigheden in die vijf domeinen, terwijl slechts 58,1 % van de vrouwen dat behaalt. Het algemene vaardigheidsniveau van vrouwen in de EU is iets lager dan dat van Belgische vrouwen: 54,5 % voor de EU en 58,1 % voor België op een basis algemeen niveau. In twee jaar tijd is de genderkloof gehalveerd: in 2021 bedroeg ze nog 5,2 procentpunten.

Digitale vaardigheden zijn nodig voor meer geavanceerde activiteiten, zoals contentcreatie en veiligheid, waar de genderkloof groter is, vooral voor een gevorderd vaardigheidsniveau: slechts 72,5 % van de vrouwen tussen 16 en 74 jaar heeft bijvoorbeeld contents gecreëerd met behulp van computerprogramma’s, tegenover 75,8 % van mannen van dezelfde leeftijd, wat een kloof van 3,3 procentpunten betekent. Dat verschil neemt toe tot 7,4 procentpunten voor een gevorderd niveau van beheersing van vaardigheden voor het creëren van inhoud (48,6 % voor vrouwen, 56 % voor mannen).

ICT-specialisten (informatie- en communicatietechnologieën)

Het aandeel van ICT-specialisten in België ligt hoger dan het gemiddelde voor de rest van de Europese Unie (5,4 % tegenover 4,8 %). Dat resultaat is in lijn met het vergevorderde digitaliseringsniveau van de Belgische kmo’s. Anderzijds kan de geleidelijke stabilisatie of zelfs lichte daling van het aandeel van ICT-specialisten in de totale tewerkstelling in België op termijn een negatieve weerslag hebben. Dat terwijl dat aandeel in de Europese Unie toeneemt. Dat cijfer moet worden gezien in de context van het aantal afgestudeerden in STEM-opleidingen, dat ook onder het Europese gemiddelde ligt, en de grotere moeilijkheid om specialisten met de vereiste vaardigheden aan te werven in België dan in de rest van de EU.

De verdeling tussen mannen en vrouwen in ICT-specialistische functies (informatie- en communicatietechnologie) laat een duidelijke genderongelijkheid zien. Op dit moment maken vrouwen slechts ongeveer een vijfde uit van alle ICT-specialisten in ons land, terwijl mannen 80 % van die functies bekleden. Hoewel de genderkloof geleidelijk kleiner wordt, blijft die ontwikkeling relatief traag.

Daarnaast is het aandeel van ICT-specialisten in de totale werkgelegenheid de afgelopen tien jaar gestaag gestegen, van 4,2 % in 2014 tot 5,4 % in 2023. België doet het iets beter dan het Europese gemiddelde, dat 4,8 % aan ICT-specialisten bedroeg in 2023.

Digitale technologieën en nieuwe vaardigheden op de werkplek

De Speciale Eurobarometer 554 over Kunstmatige Intelligentie en de toekomst van werk werd uitgevoerd door de Verian Group op verzoek van het Directoraat-Generaal voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Inclusie (DG EMPL) van de Europese Commissie in de 27 EU-lidstaten tussen 25 april en 22 mei 2024. Er werden 26.415 mensen uit verschillende sociale en demografische groepen ondervraagd, waaronder 1.019 in België, onderverdeeld in 4 % zelfstandigen, 42 % werknemers en 54 % niet-werkenden. Deze enquête biedt een perspectief op de digitale vaardigheden van de bevolking, en in het bijzonder de beheersing van Artificiële Intelligentie, in een professionele context.

De aanwervingsmoeilijkheden in de professionele wereld en hun impact op de digitale transformatie van bedrijven, zoals hierboven vermeld, moeten gezien worden in de context van de perceptie die mensen hebben van hun digitale vaardigheden.

Een grote meerderheid - meer dan 70 % - van de ondervraagden in België in het kader van die Eurobarometer is van mening dat ze over de digitale vaardigheden beschikken die vereist zijn zowel voor hun huidige job als voor een toekomstige functie. In ons land zegt 78 % van de respondenten (werkende mensen) het volledig of redelijk eens te zijn met die stelling in hun huidige job, een percentage dat daalt tot 74 % van de respondenten (niet-gepensioneerden) als het gaat om een mogelijke verandering van job in de komende 12 maanden. Die cijfers liggen iets hoger dan het EU-gemiddelde. In beide situaties heeft slechts een minderheid - ongeveer een vijfde - van de respondenten volledig vertrouwen in hun digitale vaardigheden, wat lager is dan in de EU als geheel. Tot slot vindt 72 % van de mensen dat ze kunnen profiteren van digitale en online leermogelijkheden.

Werkgevers spelen een sleutelrol in het verschaffen van de hulpmiddelen en opleidingen die werknemers in staat stellen de vaardigheden te verwerven die ze nodig hebben om de nieuwste technologieën te gebruiken. In die context zegt 71 % van de ondervraagden in België dat hun werkgever hen voorziet van de juiste middelen en opleiding om doeltreffend te werken met digitale technologieën. Daarbij was 15 % het helemaal eens met die stelling en 56 % was het er enigszins mee eens was. Dat betekent echter dat meer dan een kwart van de respondenten van mening is dat hun werkgever niet de nodige middelen ter beschikking stelt om hen in staat te stellen hun vaardigheden in het gebruik van de meest geavanceerde digitale technologieën te gebruiken of te ontwikkelen. Het begrip 'werkgever' is in dit onderzoek bijzonder breed en niet beperkt tot kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s).

Het interfederaal en intersectoraal plan "Women in Digital"

Om de ongelijke aanwezigheid van mannen en vrouwen in de digitale wereld tegen te gaan, heeft de ministerraad in 2021 de strategie "Women in Digital" goedgekeurd, dat bedoeld is om de verschillende initiatieven ter bevordering van vrouwen in STEM/ICT in België beter te coördineren. Die strategie maakt deel uit van de “Commitment on Women in Digital”, een verklaring die België in 2019 ondertekende en waarmee ons land aantoont dat het belang hecht aan het verdedigen van de promotie van vrouwen in de digitale sector (STEM/ICT) op Europees niveau.

De strategie is opgebouwd rond vijf strategische doelstellingen:

• ernaar streven dat meer vrouwen afstuderen in de digitale sector
• de integratie van vrouwen in de digitale werksfeer en/of in de digitale sector bevorderen
• het handhaven van vrouwen in de digitale sector bevorderen
• stereotypen bestrijden door een nieuw beeld te vormen van de sector
• de genderkloof in specifieke doelgroepen dichten

Over de voortgang van de strategie en de implementatie van de verschillende initiatieven wordt regelmatig gerapporteerd. De meest recente editie van dat verslag werd op 6 februari 2025 gepubliceerd.