Table of Contents
Elke natuurlijke persoon die, in België, een beroepsactiviteit uitoefent zonder daarbij gebonden te zijn door een arbeidsovereenkomst of statuut, wordt beschouwd als “zelfstandige”. Er is in dat geval geen ondergeschikt verband.
Als zelfstandige valt u onder een eigen sociaal statuut met zowel verplichtingen als rechten.
De verschillende categorieën verzekeringsplichtigen
Zelfstandige in hoofdberoep
Als uw zelfstandige activiteit uw enige bron van inkomsten is (voltijdse uitoefening), bent u zelfstandige in hoofdberoep. U bent onderworpen aan het sociaal statuut der zelfstandigen in hoofdberoep, wat rechten en plichten met zich meebrengt, met name de aansluiting bij een sociaalverzekeringsfonds voor zelfstandigen en ieder kwartaal de betaling van sociale bijdragen.
Zelfstandige in bijberoep
Zelfstandigen in bijberoep oefenen tegelijk en hoofdzakelijk nog een andere beroepsactiviteit uit:
- hetzij als werknemer,
- hetzij in het onderwijs,
- hetzij als ambtenaar.
De formaliteiten die u moet vervullen om een zelfstandig bijberoep te mogen uitoefenen, zijn dezelfde als die voor een zelfstandige in hoofdberoep.
Als zelfstandige in bijberoep bent u ook onderworpen aan het sociaal statuut der zelfstandigen. U moet u dus aansluiten bij een sociaalverzekeringsfonds voor zelfstandigen en ieder kwartaal sociale bijdragen betalen. U blijft echter bij voorrang van de sociale voordelen genieten van het stelsel waaraan u onderworpen bent door uw hoofdactiviteit of -statuut (werknemer, ambtenaar, gepensioneerde).
U kunt worden beschouwd als zelfstandige in bijberoep, wanneer u:
- loontrekkende of interimaris bent, of tewerkgesteld in het onderwijs zonder benoeming: het aantal uren dat u uitoefent als loontrekkende of interimaris moet minstens overeenkomen met een halftijdse job op maandbasis;
- ambtenaar bent: u moet minstens 200 dagen ofwel 8 maanden per jaar werken, en het gepresteerde werkrooster moet minstens overeenkomen met een halftijdse job;
- benoemde leerkracht bent: u moet minstens 6/10 van een voltijds werkrooster presteren;
- werkloos bent: u moet een werkloosheidsuitkering ontvangen en gemachtigd zijn om zelfstandige in bijberoep of op occasionele basis te zijn;
- een uitkering trekt van uw ziekenfonds: u bent minstens voor 66 % ongeschikt bevonden, en de uitkering die u ontvangt is minstens gelijk aan het pensioen van een alleenstaande zelfstandige.
Als u werkloos bent, heeft u eveneens de mogelijkheid om een bijkomende zelfstandige activiteit uit te oefenen (in bijberoep) zonder uw recht op werkloosheidsuitkeringen te verliezen gedurende 12 maanden. Het betreft de maatregel ‘springplank naar zelfstandigen’. Voor meer informatie over de toepassingsvoorwaarden van dit voordeel, kunt u het informatieblad T158 van de RVA raadplegen.
Zelfstandige helper
De helper is een natuurlijke persoon die de zelfstandige bijstaat of vervangt bij de uitoefening van zijn activiteit, zonder dat hij gebonden is door een arbeidsovereenkomst. De helper is vaak, maar niet noodzakelijk, een familielid van de zelfstandige.
De helper kan enkel optreden voor een natuurlijk persoon, niet voor een vennootschap. Helpers kunnen echter wel optreden voor lasthebbers (bestuurders, zaakvoerders) van een vennootschap.
Als hij niet gehuwd is, dan is de helper pas vanaf 1 januari van het jaar waarin hij 20 wordt, onderworpen aan het sociaal statuut voor zelfstandigen.
Volgende helpers vallen niet onder dat sociaal statuut:
- occasionele helpers (die bij gelegenheid hulp bieden, en dat niet langer dan 90 dagen per jaar);
- helpers (studenten) die nog kinderbijslag ontvangen (jonger dan 25 jaar).
Meewerkende echtgenoot
Een persoon wordt beschouwd als meewerkende echtgenoot van een zelfstandige als hij of zij:
- de partner is van een zelfstandige (door het huwelijk of door een samenlevingscontract);
- daadwerkelijk hulp biedt aan zijn of haar zelfstandige partner (regelmatig of minstens 90 dagen per jaar);
- geen inkomsten ontvangt uit een andere beroepsactiviteit, noch geniet van een vervangingsinkomen dat recht zou geven op sociale zekerheid die minstens gelijk is aan die van zelfstandigen.
Zaakvoerders, bestuurders en werkende vennoten
In een vennootschap worden zaakvoerders, bestuurders en werkende vennoten als zelfstandigen beschouwd en zijn ze onderworpen aan het sociaal statuut van de zelfstandigen.
Student-zelfstandige
Het is mogelijk om zelfstandige te worden, terwijl u student bent. Het statuut bestaat uit een voorkeursregeling voor de sociale bijdragen.
Om het statuut van student-zelfstandige te genieten, moet u:
- minstens 18 en hoogstens 25 jaar oud zijn;
- in hoofdzaak ingeschreven zijn om regelmatig de lessen te volgen in een onderwijsinstelling in België of in het buitenland met het oog op het bekomen van een door een bevoegde overheid in België erkend diploma;
- een beroepsactiviteit uitoefenen waardoor de onderwerping aan het sociaal statuut der zelfstandigen is vereist.
Welke zijn uw verplichtingen?
Als zelfstandige bent u onderworpen aan het sociaal statuut der zelfstandigen. In die hoedanigheid moet u:
- zich aansluiten bij een sociaalverzekeringsfonds voor zelfstandigen;
- elk kwartaal sociale bijdragen betalen
Welke zijn uw rechten?
Het sociaal statuut van de zelfstandigen voorziet niet alleen verplichtingen, maar ook rechten. Wanneer u in orde bent met de wettelijke voorschriften, hebt u recht op:
- gezinsbijslag;
- ziekte- en invaliditeitsverzekering ;
- moederschapsverzekering ;
- vaderschaps- en geboorte-uitkering;
- pensioen;
- overbruggingsrecht;
- uitkering mantelzorg;
- rouwuitkering.
Gezinsbijslag
Deze materie werd bij de 6e Staatshervorming geregionaliseerd. Sinds 1 januari 2019 beschikt elk gewest over zijn eigen kinderbijslagsysteem, met eigen bedragen en eigen regels. Het systeem dat van toepassing is, wordt bepaald door de woonplaats van het kind.
Ziekte-en invaliditeitsverzekering
Het sociaal statuut der zelfstandigen omvat een ziekte- en invaliditeitsverzekering die de geneeskundige zorgen en de arbeidsongeschiktheid dekt.
Geneeskundige zorgen
Als zelfstandige bent u wettelijk verzekerd tegen zowel de grote als de kleine risico's (bv. bezoek aan de huisarts, aankoop van geneesmiddelen), op dezelfde manier als de andere actieven (loontrekkenden, ambtenaren).
Arbeidsongeschiktheid
De verzekering voor arbeidsongeschiktheid is specifiek voor zelfstandigen. Zij voorziet, onder bepaalde voorwaarden, in een vervangingsinkomen als u uw beroepsactiviteit wegens ziekte of ongeval moet onderbreken:
- u ontvangt een uitkering vanaf de eerste dag dat u arbeidsongeschikt bent, aks die arbeidsongeschiktheid meer dan 7 dagen duurt;
- vanaf het tweede jaar (periode van invaliditeit) zijn de uitkeringen hoger.
Moederschapsverzekering
Zelfstandigen en helpers kunnen op het einde van hun zwangerschap recht hebben op een moederschapsuitkering tijdens de periode van moederschapsrust. Er zijn wel een aantal voorwaarden.
Er bestaat ook een vrijstelling van betaling van sociale bijdragen met behoud van rechten voor het kwartaal dat volgt op de bevalling.
De uitkering wordt maximaal 12 ononderbroken weken uitbetaald, of 18 weken als de moederschapsrust halftijds wordt opgenomen. De moederschapsrust bestaat uit een verplichte rustperiode en een vrij te kiezen deel. In geval van een meerling krijgt u een week facultatieve rust extra of twee weken als u het moederschapsverlof halftijds opneemt.
U kunt na de bevalling, mits naleving van bepaalde voorwaarden, ook een beroep doen op moederschapshulp met dienstencheques.
De vaderschaps- en geboorte-uitkering
Voor de vaders en de mee-ouders, is er een vaderschaps- en geboorte-uitkering voorzien naar aanleiding van de geboorte van een kind. Het betreft de toekenning van een forfaitaire dagelijkse uitkering voor maximaal 20 dagen (of 40 halve dagen) onderbreking. Indien de vader of de mee-ouder zijn zelfstandige activiteit slechts gedurende maximaal 8 dagen (of 16 halve dagen) onderbreekt, kan hij, naast de forfaitaire uitkering, eveneens ook recht hebben op geboortehulp, (een eenmalige premie van 135 euro ter compensatie van kosten gemaakt via een erkend systeem van huishoudhulp).
Pensioen
Naast het rustpensioen dat een zelfstandige op het eind van zijn beroepsloopbaan ontvangt, bestaat er ook een overlevingspensioen voor de overlevende echtgenoot.
Als u een hoger pensioen wenst, kunt u onder bepaalde voorwaarden een overeenkomst afsluiten voor een vrij aanvullend pensioen.
Overbruggingsrecht
U kunt het overbruggingsrecht genieten in de volgende situaties:
- bij tijdelijke of definitieve gedwongen onderbreking van uw zelfstandige activiteit (door een natuurramp, een beschadiging van het gebouw of de uitrusting, een brand, een allergie, een beslissing van een derde economische actor, een gebeurtenis met economische impact of een faillissement);
- bij een officiële stopzetting van uw zelfstandige activiteit wegens economische moeilijkheden.
Dankzij dat overbruggingsrecht kunt u:
- uw recht op bepaalde sociale rechten (terugbetaling geneeskundige verzorging, arbeidsongeschiktheids-, invaliditeits- en moederschapsuitkeringen) gedurende maximaal vier kwartalen per feit behouden;
- een tijdelijke financiële uitkering krijgen gedurende maximaal twaalf maanden per feit.
Tijdens de volledige beroepsloopbaan als zelfstandige kunt u verschillende keren een beroep doen op het overbruggingsrecht. Na uitputting van het “basispakket” (de eerste twaalf maanden uitkeringen/vier kwartalen behoud van sociale rechten) kunt u immers een beroep doen op bijkomende maanden/kwartalen, in functie van het aantal kwartalen waarvoor pensioenrechten werden opgebouwd tussen de vorige onderbreking/stopzetting en de nieuwe onderbreking/stopzetting.
Uitkering mantelzorg
U kunt uw zelfstandige activiteit tijdelijk volledig of gedeeltelijk (met minstens 50 %) onderbreken wegens zware ziekte of het levenseinde (palliatieve zorg) van een naaste of om uw gehandicapt kind te verzorgen.
U kunt, in dat geval, een maandelijkse uitkering mantelzorg krijgen gedurende maximaal 12 maanden.
De rouwuitkering
U kunt uw zelfstandige activiteit tijdelijk onderbreken naar aanleiding van het overlijden van een familielid (echtgeno(o)t(e), samenwonende partner, natuurlijk of geadopteerd kind of pleegkind). U ontvangt een uitkering voor maximaal 10 (niet noodzakelijkerwijs opeenvolgende) dagen, op te nemen in een periode die begint op de dag van het overlijden en eindigt een jaar na de dag van het overlijden.
Meer informatie?
Voor meer inlichtingen over het sociaal statuut van zelfstandigen, alsook hun rechten en verplichtingen, neemt u contact op met:
FOD Sociale Zekerheid
FOD Sociale Zekerheid
Directie-generaal Juridische Expertise
Beleidsondersteuning Zelfstandigen
Administratief Centrum Kruidtuin
Finance Tower
Kruidtuinlaan 50, bus 135
1000 Brussel
Tel.: +32 2 528 64 50
Fax: +32 2 528 69 77
E-mail: zelfindep@minsoc.fed.be
Website van de FOD Sociale Zekerheid
Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen (RSVZ)
Willebroekkaai 35
1000 Brussel
Tel.: +32 2 546 42 11
Fax: +32 2 511 21 53
E-mail: info@rsvz-inasti.fgov.be
Website van de RSVZ