Biotechnologische uitvindingen

De biotechnologie is een sleutelsector in de economie van de 21e eeuw. In deze sector zijn aanzienlijke investeringen vereist. Daarom is een aangepaste bescherming door het octrooirecht noodzakelijk om deze investeringen aan te moedigen en uiteindelijk de concurrentiepositie van de Europese Unie op dit gebied te verbeteren. De wetgever heeft echter ook rekening gehouden met een aantal fundamentele bezwaren in verband met de octrooieerbaarheid van planten, dieren of de mens. De algemene octrooieerbaarheidsvoorwaarden zijn uiteraard van toepassing op biotechnologische uitvindingen: gewone ontdekkingen zijn bijgevolg niet octrooieerbaar en de industriële toepasbaarheid van een uitvinding moet steeds worden aangetoond. Daarnaast worden bepaalde handelingen uitgesloten van octrooieerbaarheid omdat men ervan uitgaat dat zij indruisen tegen de openbare orde of de goede zeden: dat geldt voor het klonen van mensen, het gebruiken van menselijke embryo’s of het veranderen van de germinale genetische identiteit van mens en dier.

Uitvindingen die betrekking hebben op een object dat uit biologisch materiaal bestaat of dergelijk materiaal bevat, of op een werkwijze waarmee biologisch materiaal wordt verkregen, kunnen wel octrooieerbaar zijn wanneer aan de algemene voorwaarden voor octrooiering is voldaan. Dat de uitvinding op levend materiaal slaat, vormt op zich geen beletsel, en dat geldt ook voor het feit dat het biologisch materiaal (bijv. een gensequentie of enzym) al voorhanden was in de natuur. Wel moet dit biologisch materiaal met behulp van een technische werkwijze uit zijn natuurlijke milieu worden geïsoleerd of verkregen. Dat geldt eveneens voor delen van het menselijke lichaam.

Zo zou menselijk insuline, dat al in het menselijke lichaam voorhanden is, toch geoctrooieerd kunnen worden als het op een nieuwe efficiëntere wijze door genetisch gewijzigde bacteriën wordt geproduceerd.

Een aantal uitvindingen in verband met biologisch materiaal zijn toch van octrooieerbaarheid uitgesloten:

Plantenrassen

Plantenrassen zijn uitgesloten van octrooibescherming, omdat zij over hun eigen beschermingssysteem beschikken via het kwekersrecht. Voor sommige uitvindingen rond planten kan men evenwel octrooibescherming bekomen, indien de technische uitvoerbaarheid niet beperkt blijft tot een bepaalde plantenras. Zo kan men een inventieve genetische manipulatie, die op meer dan een plantenras toepasbaar is, beter met een octrooi beschermen dan via kwekersrecht.

Dierenrassen

Een dierenras op zich is niet octrooieerbaar. Een uitvinding waarvan de uitvoerbaarheid zich niet tot een welbepaald ras beperkt, is daarentegen wel octrooieerbaar. Zo kon men een octrooi nemen op de Onco-muis, die via genetische manipulatie beter geschikt was gemaakt voor kankeronderzoek.

Werkwijzen van wezenlijk biologische aard voor de voortbrenging van planten of dieren

Een voorbeeld van een dergelijke werkwijze is kruisen of selecteren bij het kweken. Ook de planten of dieren die uitsluitend zijn verkregen met zulke werkwijze zijn van octrooibescherming uitgesloten.

De hierboven beschreven uitsluitingen gelden niet voor 

• microbiologische werkwijzen, 
• andere technische werkwijzen of 
• een product dat door die werkwijzen werd verkregen. 

Bacteriën, gisten, virussen en de werkwijzen die er mee te maken hebben, zijn dus op zich octrooieerbaar wanneer aan alle octrooieerbaarheidsvoorwaarden is voldaan.

Uitvindingen strijdig met de openbare orde en goede zeden

De wetgever verklaart bepaalde biotechnologische uitvindingen uitdrukkelijk niet octrooieerbaar:

• de werkwijzen voor het klonen van mensen, dat wil zeggen elke werkwijze, met inbegrip van de technieken voor de splitsing van embryo's, die tot doel heeft een mens voort te brengen die in de celkernen dezelfde genetische informatie bezit als een andere levende of overleden mens
• de werkwijzen tot wijziging van de germinale genetische identiteit van de mens
• het gebruik van menselijke embryo's voor industriële of commerciële doeleinden
• de werkwijzen tot wijziging van de genetische identiteit van dieren die van die aard zijn om de dieren te doen lijden zonder wezenlijk medisch nut voor mens of dier. Ook de dieren die door dergelijke werkwijzen zijn verkregen, kunnen niet geoctrooieerd worden.

Meer weten over de voorwaarden voor octrooieerbaarheid.