Rechten van de uitvoerende kunstenaars

De wet geeft rechten aan “uitvoerende kunstenaars”. Zo bezitten zangers, musici, acteurs, toneelspelers, enz. naburige rechten op hun uitvoering van een werk.

Zo heeft bijvoorbeeld alleen Emilie Dequenne het recht om al dan niet haar toestemming te geven om haar acteerprestatie in de film “Rosetta” van Jean-Pierre en Luc Dardenne op YouTube te plaatsen. Ze kan ook beletten dat er een beltoon wordt samengesteld uit fragmenten van haar dialogen in de film.

Dankzij deze rechten kunnen uitvoerende kunstenaars controle uitoefenen op de exploitatie van hun prestaties. Over het algemeen dragen de uitvoerende kunstenaars hun naburige rechten over aan de producent (met uitzondering van hun morele rechten). In dat geval moet men de toestemming van de producent bekomen voor elke exploitatie van een prestatie van uitvoerende kunstenaars.

Er moet onderscheid worden gemaakt tussen de naburige rechten van de uitvoerende kunstenaar en de auteursrechten op het uitgevoerde werk. Een zanger heeft bijvoorbeeld naburige rechten op zijn of haar uitvoering van een lied, terwijl de componist en tekstschrijver auteursrechten hebben op het lied zelf. Er zijn dus verschillende rechten die betrekking hebben op eenzelfde lied. Wanneer de uitvoering dan nog eens door een producent wordt vastgelegd, zal er sprake zijn van een derde recht met betrekking tot deze vastlegging, ook het naburig recht van de producent genoemd.

Wie zijn de uitvoerende kunstenaars met naburige rechten?

Een uitvoerend kunstenaar is elke persoon die een werk op een bepaalde wijze uitvoert of vertolkt, ongeacht de aard ervan (literair, drama, audiovisueel, muzikaal, choreografisch, enz.).

Het gaat bijvoorbeeld over acteurs, zangers, musici, dansers, variétéartiesten (goochelaars, jongleurs, humoristen, enz.) of ook circusartiesten.

“Aanvullende kunstenaars” zoals figuranten of licht- en geluidstechnici, hebben daarentegen geen rechten op hun prestaties.

Op welke prestaties hebben de uitvoerende kunstenaars rechten?

De naburige rechten beschermen enkel prestaties die artistiek van aard zijn.

Sportieve prestaties, modellenwerk, de prestatie van een deelnemer aan reality-tv, enz. vallen dus buiten deze bescherming. 

Welke rechten bezitten uitvoerende kunstenaars?

Vermogensrechten

Het naburige recht van de uitvoerende kunstenaars laat hen toe om controle uit te oefenen op het gebruik van hun prestaties. 

De vermogensrechten verlenen hen het exclusieve exploitatierecht op hun prestaties. Vaak worden deze rechten afgestaan aan de producent.

De voornaamste vermogensrechten zijn het reproductierecht en het recht van mededeling aan het publiek.

Reproductierecht

Om een reproductie van een prestatie te maken, is de toestemming van de houders van de naburige rechten vereist. Dat recht geeft hen zo de mogelijkheid om de exploitatie, via de productie van exemplaren van een prestatie, te controleren. De toestemming van de uitvoerende kunstenaar is vereist om een prestatie vast te leggen, zoals het opnemen van een muziekconcert of toneelopvoering.

Meer algemeen is voor elke reproductie van een prestatie de toestemming van de houders van de naburige rechten vereist, ongeacht de reproductietechniek (cd, dvd, een digitale of andere drager, enz.).

Alle vormen van kopie vallen onder het reproductierecht: definitieve of tijdelijke, volledige of gedeeltelijke (bijvoorbeeld: de overname van een fragment van een uitvoering is eveneens een kopie of reproductie), kopieën gemaakt met het doel om ze te verkopen of gratis te verspreiden, kopieën bestemd voor een derde of voor zichzelf (met uitzondering van de privékopie of toepassing van een andere uitzondering).

Recht van mededeling aan het publiek

De toestemming van de uitvoerende kunstenaar is noodzakelijk om zijn prestatie aan het publiek mee te delen, deze te vertonen of te laten horen, ongeacht of dit rechtstreeks of onrechtstreeks, via een technisch hulpmiddel (bijvoorbeeld het internet) of een uitzending zou gebeuren.

Er zijn echter, onder andere, twee belangrijke situaties waarbij toestemming niet nodig is:

• de mededeling van de prestatie aan het publiek op een openbare plaats, op voorwaarde dat die prestatie niet tijdens een voorstelling wordt gebruikt en de toegang gratis is; en
• de uitzending van de prestatie.

In deze twee gevallen zal wel een vergoeding worden geïnd ten behoeve van de uitvoerende kunstenaar.

Uitleen- en verhuurrecht

De toestemming van de uitvoerende kunstenaar moet worden gevraagd om materiële dragers, waarop zijn prestatie is vastgelegd, te leen of te huur te mogen aanbieden.

Distributierecht

De toestemming van de uitvoerende kunstenaar is vereist om de materiële dragers, waarop zijn prestatie is vastgelegd, te mogen verkopen of invoeren.

Morele rechten van de uitvoerende kunstenaar

De morele rechten beschermen de persoonlijkheid van de uitvoerende kunstenaar, zoals die tot uiting komt in zijn vertolking of uitvoering.

De uitvoerende kunstenaar kan eisen dat zijn naam wordt vermeld bij de exploitatie van zijn prestatie (vaderschapsrecht) voor zover deze vermelding gebeurt overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken. Het is verboden om op onjuiste wijze een prestatie aan een uitvoerend kunstenaar toe te schrijven.

De uitvoerende kunstenaar kan zich verzetten tegen elke wijziging of vervorming van zijn prestatie (integriteitsrecht van de uitvoering).

Recht op vergoeding van de uitvoerende kunstenaar

Naast het recht om bepaalde handelingen in verband met hun prestaties al dan niet toe te staan, kennen de naburige rechten ook een recht op vergoeding toe aan de uitvoerende kunstenaars. In deze gevallen kunnen zij bepaalde gebruikshandelingen, die van hun prestaties worden gemaakt, niet verbieden, maar behouden ze als tegenprestatie wel het recht op een vergoeding (zoals bepaald door de wet).

Overeenkomsten over de naburige rechten van de uitvoerende kunstenaar

De naburige rechten van de uitvoerende kunstenaars (althans de vermogensrechten) kunnen worden overgedragen aan derden. Hiertoe wordt een overeenkomst gesloten tussen de uitvoerende kunstenaar en de persoon of vennootschap aan wie de rechten worden overgedragen. Meestal dragen de uitvoerende kunstenaars hun vermogensrechten over aan de producent van de film of van het lied of de muziek die ze vertolken.

Deze overeenkomsten moeten aan verschillende voorwaarden voldoen, die door de wetgever werden opgelegd, om de uitvoerende kunstenaar in zijn relatie met een exploitant te beschermen. Deze voorwaarden zijn dezelfde als degene die van toepassing zijn op overeenkomsten tussen auteurs en exploitanten.