De Belgische nucleaire industrie in de brede zin beslaat verschillende domeinen: elektriciteitsproductie, fundamenteel onderzoek, de productie van radio-isotopen, dosimetrie, nucleaire geneeskunde enz.

Tientallen ondernemingen zijn actief in de verschillende sectoren van de nucleaire technologie. Bijvoorbeeld:

  • het Studiecentrum voor Kernenergie en het Nationaal Instituut voor Radio-elementen die actief zijn in de productie van medische radio-isotopen;
  • Electrabel en EDF Luminus in de productie van elektriciteit; 
  • ESV Euridice Gie, de Belgische universiteiten op het gebied van onderzoek en ontwikkeling;
  • het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle, BEL V, Belgoprocess, op het gebied van controles;
  • ... 

Op deze pagina stellen we de actoren en de organisatie van de spijtstofcyclus voor.

De belangrijkste spelers in de spijtstofcyclus

FANC: veiligheidsautoriteit en regulator

Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) is de bevoegde overheid op het vlak van veiligheid en beveiliging van nucleaire toepassingen. Het FANC is actief in een brede waaier aan domeinen, gaande van de controle van kerncentrales en nucleaire installaties en het gebruik van isotopen in de medische of de industriële sector tot het toezicht op de radioactiviteit binnen ons grondgebied en de veiligheid en beveiliging van het transport van radioactieve stoffen en bronnen.

Het Agentschap speelt ook een centrale rol in het nucleair noodplan. Als bevoegde overheid op het vlak van nucleaire veiligheid in België promoot het FANC de doeltreffende bescherming van de bevolking, de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van ioniserende straling. In dat opzicht is het bevoegd voor het Algemeen reglement op de bescherming tegen het gevaar van ioniserende straling (ARBIS), dat hoofdzakelijk betrekking heeft op de basisnormen voor stralingsbescherming, de regelgeving voor beschermde gebouwen, controle van de installaties, transport en invoer van radioactieve stoffen, het radiologisch toezicht van het grondgebied en de noodplannen, geneeskundige toepassingen van ioniserende straling, de natuurlijke radioactiviteit, non-proliferatie en de nucleaire veiligheid.

Belgonucleaire

Belgonucleaire is een naamloze vennootschap die voor 50 % door de Belgische Staat wordt gecontroleerd via het Studiecentrum voor Kernenergie. Zij baatte tussen 1986 en 2006 op de site in Dessel de fabriek uit voor de productie van splijtstof van het MOX-type (nucleaire brandstof bestaande uit een mengsel van plutonium en uranium). De ontmanteling van de fabriek is nu voltooid.

NIRAS: Nationaal beheerder van het radioactief afval

De Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) is de overheidsinstelling die instaat voor het beheer van al het radioactief afval dat in België geproduceerd wordt, ongeacht de oorsprong en herkomst, op een zodanige manier dat mens en milieu doeltreffend en permanent beschermd worden tegen de mogelijke risico's. NIRAS werd in 1980 opgericht door de Belgische Staat.

NIRAS is belast met:

  • de controle op de productie van radioactief afval en op de conditionering van dat afval door de producenten;
  • de opslag van het radioactief afval buiten de vestigingen van de producenten;
  • het transport van het radioactief afval;
  • het instellen van een systeem voor het veilige langetermijnbeheer van dat radioactief afval;
  • het opmaken van een inventaris van alle nucleaire installaties en van alle terreinen die radioactieve stoffen bevatten;
  • het technische en financiële toezicht op de ontmanteling van nucleaire installaties en de uitvoering ervan voor producenten die dat vragen of die failliet gaan.

Belgoprocess

Belgoprocess is een naamloze vennootschap en dochtermaatschappij van NIRAS, gevestigd te Dessel. Zij staat in voor de ontmanteling van de stilgelegde nucleaire installaties van Eurochemic (vroegere Europese vennootschap voor de chemische behandeling van bestraalde spijtstoffen), voor de ontmanteling van de oude "afvalinstallaties" van het Studiecentrum voor Kernenergie, voor de verwerking en de opslag van radioactief afval voor de producenten die daarom vragen. Belgoprocess baat een aantal opslaggebouwen voor radioactief afval uit.

BEL V

Bel V een dochteronderneming van het FANC die in 2007 werd opgericht. Het is een privaatrechtelijke stichting die de technische ondersteuning verzorgt voor de Belgische veiligheidsoverheid. Het FANC benut de technische expertise van Bel V voor reglementaire controles in de Belgische kerncentrales en in andere nucleaire en radiologische installaties op Belgisch grondgebied (ziekenhuizen, universiteiten...). Bel V treedt ook op als expert in de veiligheidsbeoordeling van nucleaire projecten.

EDF Luminus: producent en leverancier van energie

EDF Luminus is een producent en leverancier van energie in België. Hij is voor 68,6 % in handen van EDF International, via EDF Belgium. De rest is in handen van Belgische aandeelhouders, waarvan Publilec (26,4 %) en Socofe (4,7 %) de twee belangrijkste zijn. EDF Luminus baat geen kerncentrales uit, maar bezit wel een participatie in de elektriciteitsproductie van de kerncentrales van Doel en Tihange.

Electrabel: exploitant, producent en leverancier van energie

Electrabel is een naamloze vennootschap, dochteronderneming van de groep ENGIE, die de kerncentrales van Doel (4 reactoren) en Tihange (3 reactoren) uitbaat. Electrabel beheert de brandstoffen zodra ze toekomen in de centrale en tot de bestraalde kernbrandstof verwijderd wordt uit de reactor en in het reactorbekken wordt geplaatst om af te koelen.

FBFC: fabrikant van nucleaire brandstofelementen

De Franco-Belge de Fabrication du Combustible (FBFC) is een filiaal van AREVA, Franse multinational in de energiesector. Ze produceerde brandstofelementen voor drukwaterreactoren (zoals de 7 Belgische reactoren) en kokendwaterreactoren. Ze maakte ook MOX-brandstofelementen. Haar fabriek in Dessel is in volle ontmanteling.

Nationaal Instituut voor Radio-elementen

Het Nationaal Instituut voor Radio-elementen (IRE) is een Belgische stichting van openbaar nut die in 1971 werd opgericht en die zich toelegt op de productie van actieve farmaceutische ingrediënten (geneesmiddelen geproduceerd met radio-isotopen) die worden gebruikt voor diagnostische en therapeutische doeleinden in de nucleaire geneeskunde. Het IRE staat onder de voogdij van de federale ministers die bevoegd zijn voor Economie en Energie.

SCK•CEN: nationaal onderzoekscentrum

Het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK•CEN) is het Belgische expertisecentrum voor nucleaire wetenschappen en technologieën en ioniserende straling. Het SCK•CEN is een stichting van openbaar nut die onder de voogdij staat van de federale ministers die bevoegd zijn voor Economie en Energie.

Het SCK•CEN doet vooral onderzoek naar de veiligheid van nucleaire installaties, naar de veilige verwerking en het veilige beheer van radioactief afval, naar de bescherming van mens en milieu tegen straling en naar het beheer van splijtstoffen en andere strategische grondstoffen. Het SCK•CEN is ook uitbater van een reeks nucleaire installaties, zoals onderzoeksreactoren.

FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

De dienst Nucleaire Toepassingen van de Algemene Directie Energie van de FOD Economie ziet toe op:

  • de nucleaire onderzoeksactiviteiten op Belgisch, Europees en internationaal niveau;
  • de activiteiten van SYNATOM, NIRAS, het SCK•CEN en het IRE onder de hoede van de ministers die bevoegd zijn voor Energie en Economie.
  • het beheer van de technische passiva en behandelt de dossiers voor nucleaire export.

De dienst Nucleaire Toepassingen volgt alle aspecten op die te maken hebben met nucleair onderzoek, industriële ontwikkeling, beheer van de splijtstofcyclus en beheer van radioactief afval en omkadert deze. Dit houdt meer bepaald in:

  • de opvolging van bepaalde instituten en onderzoeksdomeinen (het onderzoek naar splijting en kernfusie);
  • België vertegenwoordigen in de Europese en internationale instellingen verbonden aan de nucleaire sector, deelname aan internationale vergaderingen en de opvolging ervan;
  • het beheren van de nucleaire technische passiva;
  • de activiteiten van NIRAS en het beheer van radioactief afval in goede banen leiden;
  • subsidies toekennen aan bepaalde instanties en het gebruik ervan controleren;
  • het secretariaat van de Commissie voor nucleaire voorzieningen waarnemen;
  • de verplichtingen uitvoeren die voortvloeien uit het non-proliferatieverdrag (NPV);
  • het secretariaat verzekeren van de Commissie van Advies voor de niet-verspreiding van kernwapens (CANVEK) en de aanvragen voor nucleaire export beoordelen.

De dienst metrologie is bevoegd voor alle vragen over de metrologie van ioniserende straling in de nucleaire sector.

SYNATOM: staat in voor het beheer van de splijtstofcyclus

SYNATOM staat in voor het beheer van de volledige splijtstofcyclus voor de centrales in België. Concreet:

  • verzekert zij de uraniumbevoorrading van de Belgische kerncentrales, de aankoop en de verrijking, met uitzondering van de productie van splijtstofelementen; 
  • blijft zij eigenaar van de elementen die voor gebruik ter beschikking worden gesteld van de exploitanten van de kernreactoren;
  • behandelt zij de splijtstofelementen na hun gebruik in een reactor en na een afkoelingsperiode in de centrale. SYNATOM is verantwoordelijk voor de bestraalde of verbruikte brandstof en voor het bijhorende geconditioneerde afval tot het wordt overgenomen door NIRAS. Hiertoe heeft zij overeenkomsten afgesloten met NIRAS; 
  • op grond van de wet van 11 april 2003 beheert SYNATOM ook de voorzieningen aangelegd voor de ontmanteling van de Belgische kerncentrales en voor het beheer van de splijtstoffen bestraald in die centrales. Dit gebeurt onder toezicht van de Commissie voor Nucleaire Voorzieningen.

SYNATOM staat tevens in voor het beheer van de splijtstoffen die werden herwonnen bij de vroegere opwerking van bestraalde brandstof.

SYNATOM is een privévennootschap waarvan het kapitaal volledig in handen is van Electrabel, met uitzondering van één "specifiek aandeel" dat in het bezit is van de Belgische staat. Dit "specifieke aandeel" verleent de staat het recht om twee personen af te vaardigen in de Raad van Bestuur en geeft de Staat bepaalde rechten binnen de Raad van Bestuur en de Algemene Vergadering van SYNATOM.

Andere spelers in het nucleaire landschap van België

Deze lijst is niet limitatief, maar we onthouden voornamelijk:

EURIDICE

EURIDICE (European Underground Research Infrastructure for Disposal of nuclear waste In Clay Environment) zet studies op over de haalbaarheid van geologische berging van hoogactief en/of langlevend afval in kleilagen. Het is een economisch samenwerkingsverband (ESV) tussen het Studiecentrum voor Kernenergie en NIRAS.

MONA

MONA (Mols Overleg Nucleair Afval) is een partnerschap tussen de gemeente Mol en NIRAS, met als doel om de dialoog te bevorderen over de huidige en toekomstige nucleaire installaties op het grondgebied van de gemeente, in het bijzonder de bovengrondse bergingsinstallaties voor radioactief afval.

STORA

STORA (Studie- en Overleggroep Radioactief Afval) is een partnerschap tussen de gemeente Dessel en NIRAS, met als doel om de dialoog te bevorderen over de huidige en toekomstige nucleaire installaties op het grondgebied van de gemeente, in het bijzonder de bovengrondse bergingsinstallaties voor radioactief afval.

BNF

Het Belgisch Nucleair Forum (BNF) is een federatie van de Belgische nucleaire sector. Het doel van het forum is om "bij te dragen tot een constructieve dialoog en tot een kwaliteitsvol debat over kernenergie". Het neemt deel aan tal van openbare debatten over kernenergie, verspreidt een e-newsletter over de sector en organiseert jaarlijks bezoeken voor journalisten aan nucleaire installaties in België en in het buitenland.

Greenpeace

Greenpeace is een van de grootste milieubeschermingsorganisaties ter wereld. Ze voert campagne om de kerncentrales sneller te sluiten en om investeringen in hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie te stimuleren.

Organisatie van de belangrijkste spelers op het gebied van kernenergie

Het onderstaande schema toont de organisatie van de splijtstofcyclus in België (PDF, 76.31 KB) en de wisselwerking tussen de voornaamste actoren.

Organisatie van de belangrijkste spelers op het gebied van kernenergie

Voor meer informatie over de spijtstofcyclus in België, raadpleeg de Prospectieve en informatieve studie over het beheer van kernbrandstoffen in België.
 

Laatst bijgewerkt
11 oktober 2022