Veelgestelde vragen over spam

Spam is voor veel internetgebruikers een grote bron van irritatie. En met reden: het ontvangen van spam leidt tot heel wat problemen.

Hoge kosten

Ten eerste zadelt spam alle internetgebruikers (particulieren, ondernemingen en dienstverleners) op met kosten. Die kosten vloeien onder andere voort uit:

• de tijd die nodig is voor het downloaden van ongewenste elektronische berichten;
• de tijd die nodig is voor het lezen en verwijderen van berichten;
• de aanschaf van filtersoftware;
• de gevolgen van een eventueel ingekapseld virus;
•  enz.

Wanneer in grote hoeveelheid verzonden, kan spam uw inbox doen vollopen en uw netwerk overbelasten.

Inbreuk op privacy

Ten tweede is spam in veel gevallen een inbreuk op uw privéleven. De e-mailadressen van internetgebruikers worden immers vaak clandestien en ongewenst ingezameld.

Strafbaar

Ten derde komt het vaak voor dat spam inhoudelijk:

• illegaal is (bijvoorbeeld verboden reclame voor geneesmiddelen);
• bedrieglijk (met de bedoeling de internetgebruiker op te lichten) of
• schadelijk (bijvoorbeeld een bericht met daarin pornografie of geweld dat door kinderen wordt gelezen).

Die problemen met spam ondermijnen het vertrouwen van de internetgebruikers in het gebruik van e-mail en, ruimer gezien, in het internet en de elektronische handel.

De verzender van spam kan op verschillende manieren aan een e-mailadres geraken.

U heeft uw e-mailadres opgegeven

In de eerste plaats kunt u zelf uw adres hebben meegedeeld. Als u een website bezoekt om een product of dienst aan te kopen, als u zich inschrijft op een mailinglijst of deelneemt aan een discussieforum, dan krijgt u vaak de vraag om een aantal persoonsgegevens in te voeren, zoals uw naam, uw geografische adres … en uw e-mailadres. Bovendien bepalen sommige providers van gratis elektronische post (e-mail, smtp, sms, voicemail) dat u in ruil daarvoor aanvaardt reclame te ontvangen. Zo ook wordt een gratis internetaansluiting soms gekoppeld aan de bereidheid van de gebruiker om reclame te ontvangen per elektronische weg.

U heeft het e-mailadres van een naaste opgegeven

Het komt ook voor dat u gevraagd wordt om het e-mailadres van een kennis op te geven. Die gegevens worden dikwijls hergebruikt, hetzij door de persoon aan wie u ze gaf, hetzij door andere personen aan wie de eerste persoon ze doorgaf.

Uw e-mailadres werd clandestien verkregen

Daarnaast bestaan er allerhande methoden om uw e-mailadres clandestien te verkrijgen, zonder of tegen uw toestemming in:

• gebruik van software waardoor op een maximaal aantal mailinglijsten wordt ingeschreven om de e-mailadressen van de leden te bekomen;
• automatische inzameling van e-mailadressen op publiek toegankelijke webpagina’s (bv. jaarboeken of zoekmachines, uw persoonlijke website, …);
• diverse frauduleuze praktijken (bijvoorbeeld nepwedstrijden, …).

In principe niet. "Het gebruik van elektronische post voor reclame is verboden zonder de voorafgaande, vrije, specifieke en geïnformeerde toestemming van de geadresseerde van de boodschappen" (artikel XII.13, §1 WER). Dat heet in jargon het opt-insysteem.

Het versturen van reclame via elektronische weg (e-mail, smtp, sms, voicemail) is dus niet verboden, maar de bestemmeling van het bericht moet voorafgaand zijn toestemming geven (vóór het versturen van de reclameboodschap).

Die toestemming moet niet enkel voorafgaand zijn, maar ook:

• vrij
• specifiek
• geïnformeerd

De definitie die de wetgever geeft voor "elektronische post" is ruim. Elektronische post is elk tekst-, spraak-, geluids- of beeldbericht dat over een openbaar communicatienetwerk wordt verzonden en in het netwerk of in de eindapparatuur van de ontvanger kan worden opgeslagen tot die laatste het ophaalt.

Elektronische post omvat dus:

• e-mail
• chat
• videoconferencing of telefoon via internet
• sms-berichten verstuurd via gsm
• berichten die worden achtergelaten op een antwoordapparaat of de voicemail van een gsm

De wettelijke definitie van "reclame" luidt: "elke vorm van communicatie bestemd voor het direct of indirect promoten van goederen, diensten of het imago van een onderneming, organisatie of persoon die een commerciële, industriële of ambachtelijke activiteit of een gereglementeerd beroep uitoefent." (Wetboek van economisch recht, artikel I.18, 6°, eerste lid)

Een elektronisch bericht is reclame als het promotioneel is: het zet aan tot de verkoop van een product of een dienst, of tot het verbeteren van de groei of de ontwikkeling van een onderneming of organisatie.

Volgende elektronische berichten zijn geen reclame:

• informatie die rechtstreeks toegang geeft tot de activiteit van een onderneming, organisatie of persoon, zoals een domeinnaam of een elektronisch postadres;
• mededelingen die onafhankelijk en in het bijzonder zonder financiële tegenprestatie zijn opgesteld."

Om te vermijden dat spammers uw e-mailadres achterhalen en ongewenst gebruiken, kunt u volgende voorzorgsmaatregelen nemen:

• wees waakzaam als u uw e-mailadres meedeelt, en geef het enkel door aan mensen of organisaties die u vertrouwt;
• publiceer uw e-mailadres niet op een website; spammers gebruiken software om e-mailadressen automatisch te detecteren en op te slaan;
• als u wilt vermijden dat u spam ontvangt op uw meest gebruikte e-mailadres (dat u gebruikt met uw naasten of voor professionele relaties), maak dan een tweede e-mailadres aan bij een gratis leverancier;
• als u de herkomst van het bericht of de identiteit van de verzender verdacht vindt, antwoordt dan niet op die spam – zelfs niet om gebruik te maken van uw recht op verzet – en klik niet op de hyperlinks die in het bericht voorkomen. Kwaadwillige spammers maken gebruikvan de spamtechniek om na te gaan of uw e-mailadres nog actief is... om u nog meer spam te sturen!
• zorg ervoor dat de e-mailadressen van uw contactpersonen niet zichtbaar zijn wanneer u een groep of een verzendlijst aanmaakt, of wanneer u een elektronisch bericht doorstuurt. Daartoe maakt u bij het verzenden van zo’n elektronisch bericht gebruik van de functie "blind carbon copy" van uw berichtensoftware, meestal aangegeven met "Cci", "BCC" of "CCC";
• stuur geen adressen van andere personen (kennissen, professionele relaties, e.d.) naar derden zonder de toelating van die personen;
• wanneer de verzender van het bericht niet duidelijk geïdentificeerd is en wanneer u hem niet kent, open dan geen bestanden die als bijlage bij het bericht zitten (vooral bestanden met de extensies .src, .exe, .scr). Het zou om een virus kunnen gaan;
• neem niet deel aan kettingmails;
• installeer een degelijke antivirussoftware en download er regelmatig een update van;
• breng uw kinderen op de hoogte van bovenstaande regels en van de manieren waarop zij hun e-mailadres kunnen gebruiken.

Er bestaan diverse spamfilters die spam tegenhouden. Ze zijn ingesteld om ongewenste berichten te detecteren op grond van een aantal zoekcriteria, zoals de oorsprong (bv. IP-adres van de verzender) en de inhoud van het bericht.

De filters die berichten scannen op basis van de oorsprong, blokkeren reclame afkomstig van geïdentificeerde IP-adressen. Filters die geprogrammeerd zijn volgens de inhoud van elektronische berichten, elimineren reclame die een specifiek woord of een specifieke combinatie van woorden bevat (bv. sex of make money fast). In dat geval loopt u wel het risico dat gewenste berichten verloren gaan.

Welke keuze u ook maakt, de filter kan op de server van uw internetprovider of op uw computer worden geïnstalleerd.

Ja. Politieke of religieuze berichten, boodschappen van verenigingen enzovoort worden door de Gegevensbeschermingsautoriteit beschouwd als "niet-commerciële direct marketing". Daarvoor is de voorafgaande toestemming van de bestemmeling verplicht. In dat geval vloeit die verplichting niet voort uit het Wetboek economisch recht, maar uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming.

Ja, dienstverleners mogen elektronische berichten gebruiken om de voorafgaande toestemming te vragen om reclameboodschappen te versturen.

Zo’n eerste elektronisch bericht, waarmee de dienstverlener toestemming vraagt, moet aan verschillende eisen voldoen:

• De dienstverlener moet de elektronische gegevens ontvangen en verwerken volgens de wettelijke en reglementaire vereisten voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.
• Het onderwerp van het elektronische bericht moet voldoende expliciet en duidelijk zijn .
• Het mag geen reclameboodschap bevatten.
• Het informeert de bestemmeling over het feit dat hij zich kan verzetten en laten uitschrijven.
• Het mag geen vermelding bevatten dat de internetgebruiker stilzwijgend instemt met het ontvangen van elektronische berichten als hij niet voor een bepaalde termijn reageert.
• een gebruiker die niet heeft geantwoord of niet expliciet heeft aangegeven dat hij reclame via elektronische berichten wil ontvangen, mag binnen een redelijke termijn (2 jaar) geen nieuwe vraag om toestemming via elektronisch bericht ontvangen.

Een provider van elektronische berichten (zoals Gmail, Hotmail, Yahoo Mail) die een reclameboodschap wil toevoegen aan een elektronisch bericht van een van zijn klanten, moet daarvoor de voorafgaande vrije, specifieke en geïnformeerde toestemming krijgen van de bestemmeling van het bericht. Die toestemming mag via elektronisch bericht worden gevraagd, voor zover bepaalde voorwaarden vervuld zijn (zie vraag "Is het mogelijk de vereiste toestemming te vragen door het versturen van een eerste elektronisch bericht?").

Toestemming vereist

Door adverteerders te verplichten om voorafgaand de toestemming te vragen van de bestemmeling, is een ongepast en opdringerig gebruik van elektronische reclameberichten uitgesloten. Dat is immers nadelig voor de bestemmeling, vooral wanneer de reclameboodschap lang is of een bijgevoegd bestand bevat.

Concurrentievervalsing vermijden

Bovendien wordt op die manier vermeden dat de leveranciers van gratis diensten voor elektronische berichten de concurrentie zouden vervalsen. Waarom zouden dienstverleners elektronische berichten mogen gebruiken voor het versturen van reclame zonder voorafgaande toestemming, terwijl de traditionele adverteerders daar wel aan gehouden zijn?

De dienstverlener moet kunnen bewijzen dat hij de toestemming heeft gekregen om reclame via elektronisch bericht te versturen (artikel XII.13, § 4 WER).

In dat licht raadt de FOD Economie dienstverleners aan om mechanismen te voorzien, waarmee ze gemakkelijk kunnen aantonen dat ze de voorafgaande toestemming gekregen hebben.

De dienstverlener wordt in twee gevallen vrijgesteld van de voorafgaande toestemming voor het versturen van publicitaire elektronische berichten:

1. het elektronische bericht wordt verstuurd naar de klanten van de dienstverlener (zie vraag "Welke voorwaarden gelden voor het versturen naar klanten?" ).
2. het elektronische bericht wordt verstuurd naar rechtspersonen (zie vraag "Welke voorwaarden gelden voor het versturen naar rechtspersonen?").

Die uitzonderingen zijn onderworpen aan strikte voorwaarden.

De dienstverlener moet geen voorafgaande toestemming vragen voor het ontvangen van reclame per elektronisch bericht, als hij dat bericht naar zijn klanten verstuurt. Die eerste uitzondering heeft drie voorwaarden:

1. Minstens één contractuele relatie

   Het moet gaan om een echte klant: een persoon met wie de dienstverlener minstens al een contractuele relatie heeft gehad. Dat betekent dat de dienstverlener de elektronische gegevens van de klant rechtstreeks (en niet via derden) heeft ontvangen in het kader van de verkoop van een product of het verlenen van een dienst.

2. Enkel voor gelijkaardige producten of diensten

   De dienstverlener mag de elektronische gegevens enkel gebruiken om reclame te maken voor gelijkaardige producten of diensten die hij zelf aanbiedt. De volgende producten zijn bijvoorbeeld gelijkaardig: cd’s, dvd’s, videocassettes en, eventueel, boeken. Ook brandverzekeringen en levensverzekeringen worden beschouwd als gelijkaardige producten omdat ze beide tot de categorie verzekeringen behoren.

3. Eenvoudig verzet is mogelijk

De dienstverlener moet zijn klanten de mogelijkheid bieden om zich kosteloos en eenvoudig te verzetten tegen het commerciële gebruik van zijn gegevens. Hij moet de klant op de hoogte brengen dat zijn gegevens gebruikt kunnen worden voor publicitaire doeleinden.  Daarnaast moet hij hem de mogelijkheid bieden om zich tegen zo’n gebruik te verzetten. Dat kan door een aan te vinken vakje te voorzien, bijvoorbeeld op het elektronische of papieren bestelformulier.

De dienstverlener is vrijgesteld van de voorafgaande toestemming voor het ontvangen van reclame als het elektronische bericht wordt verzonden naar rechtspersonen. Die uitzondering is ook van toepassing als de rechtspersoon geen klant is.

Rechtspersonen kunnen in de praktijk houder zijn van een of meerdere e-mailadressen (info@company.be, contact@..., privacy@..., sales@..., bestellingen@..., klantendienst@..., enz.). Ongewenste reclame via elektronisch bericht mag naar die adressen worden verstuurd. /p>

Wanneer een rechtspersoon daarentegen elektronische adressen toekent aan zijn werknemers die verbonden zijn aan zijn domeinnaam (bv. voornaam.naam@company.be), dan zijn dat adressen van natuurlijke personen, ongeacht of ze die gebruiken voor professionele of privédoeleinden. Het is dus niet toegelaten reclame naar die adressen te versturen zonder de voorafgaande toestemming van de betrokken natuurlijke personen.

Concreet: bij het versturen van ieder elektronisch reclamebericht moet de dienstverlener een elektronisch adres voorzien waarop de bestemmeling kan reageren om te laten weten dat hij dat soort berichten niet meer wil ontvangen (zie vraag "Zelfs al heb ik mijn toestemming gegeven, heb ik dan het recht om me te verzetten tegen het ontvangen van publicitaire elektronische reclameberichten?")

Ja. De gebruiker moet op elk moment kunnen aangeven dat hij in de toekomst geen publicitaire elektronische berichten meer wil ontvangen, zelfs als hij eerder zijn voorafgaande toestemming heeft gegeven. Niet enkel moet de dienstverlener de gebruiker op de hoogte brengen van dat recht op verzet, hij moet dat ook implementeren.

Bij het versturen van elektronische reclame moet de dienstverlener:

• het recht op verzet duidelijk vermelden (bijvoorbeeld: "Als u niet langer publicitaire elektronische post van ons wenst te ontvangen, antwoord dan gewoon op dit elektronische bericht" of "Als u niet langer publicitaire elektronische berichten wenst te ontvangen van ons, klik hier") en
• een elektronisch adres vermelden waarop de bestemmeling zich kan uitschrijven voor dat soort berichten.

Wat de uitoefening van het recht op verzet betreft, is de Robinsonlijst van de Belgian Association of Marketing (BAM) interessant. Concreet kunnen personen die niet langer reclame willen ontvangen op hun naam, zich inschrijven op de Robinsonlijst van hun keuze (mail, e-mail of sms). Ondernemingen die lid zijn van de BAM moeten die keuze honoreren. Inschrijven kan zowel online als via de post:

Op meldpunt.belgie.be kunt u melden dat u slachtoffer bent van ongewenste telefoontjes, ongewenste e-mails of spam.

Als een dienstverlener een elektronisch reclamebericht verstuurt moet hij bepaalde verplichtingen naleven. Dat geldt ook als hij de voorafgaande instemming heeft gekregen of wanneer die toestemming niet vereist is door een van de uitzonderingen.

De reclame moet aan de volgende voorwaarden voldoen:

1. onmiddellijk na de ontvangst is de reclame duidelijk als zodanig herkenbaar; zij draagt leesbaar, goed zichtbaar en ondubbelzinnig de vermelding "reclame";
2. de natuurlijke of rechtspersoon die de opdracht geeft voor de reclame, is duidelijk te identificeren;
3. verkoopbevorderende aanbiedingen, zoals aankondigingen van prijsverminderingen en eraan verbonden aanbiedingen, zijn duidelijk als zodanig herkenbaar. De voorwaarden om van die aanbiedingen gebruik te maken, zijn gemakkelijk te vervullen en worden duidelijk en ondubbelzinnig aangeduid;
4. verkoopbevorderende wedstrijden of spelen zijn duidelijk als zodanig herkenbaar en de deelnemingsvoorwaarden zijn gemakkelijk te vervullen en worden duidelijk en ondubbelzinnig aangeduid.

Om alle misbruik te vermijden en te beletten dat een dienstverlener anoniem zou optreden, verbiedt de wetgever bepaalde methoden die spijtig genoeg al te vaak worden toegepast.

Bij het versturen van reclame per elektronische post is het verboden:

1. het elektronische adres of de identiteit van een derde te gebruiken;
2. informatie te vervalsen of te verbergen die het mogelijk maakt de oorsprong van de boodschap van de elektronische post of de weg waarlangs hij overgebracht werd te herkennen;
3. de bestemmeling van de boodschappen aan te moedigen om websites te bezoeken die artikel XII.12 overtreden.

De sancties voor inbreuken zijn behoorlijk zwaar, gaande van 26 tot 10.000 euro. Als de overtreding bovendien te kwader trouw wordt begaan, kan de boete oplopen tot 50.000 euro (te vermenigvuldigen met de opcentiemen, d.w.z. met 8). Dat is bijvoorbeeld het geval als de dienstverlener elektronische post verzendt met de bedoeling schade te berokkenen of als hij ten volle beseft dat hij de wettelijke bepalingen overtreedt, omdat de Economische Inspectie hem daarover waarschuwde.

De Algemene Directie Economische Inspectie van de FOD Economie beschikt over ruime bevoegdheden om de overtredingen van die bepalingen op te sporen, vast te stellen en ertegen op te treden.

Na vaststelling van de overtreding, op eigen initiatief of naar aanleiding van een melding, geven de economische inspecteurs de overtreder een waarschuwing. Daarbij wordt hij aangemaand om het spammen stop te zetten.

Als een elektronisch reclamebericht niet beantwoordt aan de wettelijke bepalingen, kunt u daarvan altijd melding maken op Meldpunt.belgie.be.

U moet zich er echter van bewust zijn dat een echte klacht neerleggen een ingrijpende daad is waarvoor een wettelijke grond nodig is.

Alvorens te overwegen om klacht neer te leggen, is het nuttig u het volgende af te vragen:

• Bent u zeker dat u geen instemming heeft gegeven?
• Komt de reclamemail van een dienstverlener bij wie u in het verleden een vergelijkbaar product heeft besteld?
• Werd de reclamemail naar een rechtspersoon verstuurd op een onpersoonlijk adres, in het kader van de activiteiten van die rechtspersoon?
• Elektronische post kan storend zijn maar is hij daarom ook illegaal?

Als u na de analyse van de verschillende vragen vaststelt dat het elektronische bericht strijdig lijkt te zijn met de wet, kunt u klacht indienen. Dat kan ook als het ongewenste bericht uit het buitenland lijkt te komen. Regel het probleem liefst in der minne met de dienstverlener – voor zover u weet wie de dienstverlener is – door hem opnieuw op zijn verplichtingen te wijzen en hem op de hoogte te brengen van uw intentie om klacht neer te leggen.

Tot welke diensten u zich kunt richten om klacht in te dienen, vindt u in de vraag "Hoe en tot wie richt ik me als ik slachtoffer ben van spam?".

Als u vindt dat er redenen zijn om klacht in te dienen, moet u eerst bepalen hoe en tot welke instantie u uw klacht richt.

Elektronische berichten kunnen om twee redenen illegaal zijn:

• een elektronisch bericht kan illegaal zijn omdat het van klantenwervende aard is (waarvan de inhoud echter niet illegaal is) en omdat het werd verstuurd zonder vooraf de toestemming van de bestemmeling te hebben verkregen of omdat het verder blijft verstuurd worden hoewel de bestemmeling heeft gebruikgemaakt van zijn recht op verzet;
• de inhoud van een elektronisch bericht kan illegaal zijn (reclame voor geneesmiddelen, loterij, poging tot oplichting (bv. phishing), bedrieglijke reclame, pedofilie, enz.). Over het algemeen wordt dat soort elektronische berichten bovendien verstuurd zonder de voorafgaande toestemming van de betrokken persoon en wordt het e-mailadres vaak verkregen in overtreding met de bepalingen over de persoonlijke levenssfeer.

Naargelang de soort overtreding kunt u een klacht indienen bij een van de volgende overheidsinstanties.

De Algemene Directie Economische Inspectie van de FOD Economie

De Algemene Directie Economische Inspectie van de FOD Economie is bevoegd voor klachten over elektronische berichten van volgende aard:

• bedrieglijke reclame voor diëten en "miraculeuze" gezondheidsproducten;
• bedrieglijk aanbod kredietkaarten of kredietvoorwaarden;
• bedrieglijke reclame over zogenaamde "interessante" pakketreizen, enz.;
• verboden reclame voor geneesmiddelen (viagra, ...);
• verboden reclame voor loterijen;
• waarin de afzender van de reclame een valse identiteit gebruikt, een verborgen adres of de identiteit van een derde.

De Gegevensbeschermingsautoriteit

De Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA) is bevoegd voor het ontvangen van klachten over elektronische berichten.

• verzonden door iemand met wie u geen enkel contact heeft gehad, die u niet kent en die uw e-mailadres heeft verkregen zonder uw medeweten;
• verzonden zonder dat de dienstverlener de voorafgaande toestemming van de bestemmeling heeft verkregen en die een klantenwervend karakter hebben, zonder publicitair te zijn (mail van religieuze aard, van verenigingen of politieke propaganda).

Centrum voor Cybersecurity

Denkt u een phishingbericht te hebben ontvangen, stuur dat dan door naar uw bank via "phishing@domeinnaam-van-de-bank.be" (of.com) en naar verdacht@safeonweb.be, het meldpunt van het Centrum voor Cybersecurity België (CCB).

Phishing is een vorm van cybercriminaliteit waarbij criminelen zich via e‑mailberichten presenteren als vertegenwoordigers van een doorgaans betrouwbare organisatie (bv. een bank of een internetprovider) en zo proberen iemands creditcardnummer of het nummer van zijn of haar bankrekening te achterhalen (Bron: Van Dale).

De lokale politie

à U kunt het adres van uw lokale politie opzoeken op https://www.politie.be/nl.

De lokale politie is bevoegd voor het ontvangen van klachten over elektronische berichten die een duidelijk illegaal karakter vertonen:

• berichten van pedofiele aard;
• berichten met daarin pogingen tot oplichting of afpersing van geld: phishingberichten, de "Nigeriaanse brief"
• berichten die virussen bevatten;
• berichten die de verkoop voorstellen van drugs, wapens of andere verboden producten;
• berichten met een racistisch of xenofoob karakter of die aanzetten tot haat wegens geslacht, godsdienst, enz.;
• berichten waarin de identiteit van een derde persoon onrechtmatig wordt gebruikt (bv. eBay, Skynet, Argenta, ...) en waarin de bestemmeling wordt gevraagd om zijn persoonlijke gegevens mee te delen (wachtwoord, kredietkaartnummer, enz.).

Meldpunt.belgie.be

Voor klachten die onder de bevoegdheid van de Economische Inspectie of de lokale politie vallen, kunt u terecht op het online platform meldpunt.belgie.be. Op die website kiest u het scenario dat voor u van toepassing is (spam, illegale inhoud van ongewenste e-mails,…) en doorloopt u de stappen om uw klacht te registreren. Het platform stuurt uw klacht door naar de bevoegde dienst die ze dan verder onderzoekt.