De wetgever heeft misbruik van economische afhankelijkheid recent verboden in het Belgische mededingingsrecht (nieuwe artikelen I.6 en IV.2/1 van het Wetboek van economisch recht).
Met economische afhankelijkheid wordt een situatie bedoeld waarin een onderneming een zekere marktmacht heeft waardoor ze zich dominant kan opstellen tegenover haar partners en prestaties en voorwaarden kan opleggen die ze zonder die marktmacht niet zou kunnen opleggen (evenwel zonder een machtspositie te hebben).
Wat houdt misbruik van economische afhankelijkheid in?
Misbruik van economische afhankelijkheid kan de volgende vormen aannemen:
- de weigering om te verkopen;
- het opleggen van een duidelijk overdreven prijs;
- bedingen die de distributie zonder objectieve reden beperken;
- discriminatie: u krijgt clausules opgelegd die geen andere handelspartner moet aanvaarden, waardoor u nadeel ondervindt bij de mededinging;
- verplichtingen die geen economisch of commercieel verband hebben met uw basiscontract.
De onderneming in een positie van economische afhankelijkheid beschikt op haar beurt niet over een equivalent alternatief, beschikbaar binnen een redelijke termijn, onder redelijke voorwaarden en tegen redelijke kosten.
Hoe herkent u economische afhankelijkheid?
Of er sprake is van economische afhankelijkheid hangt af van verschillende factoren waaronder:
- de macht die de onderneming met een sterke marktpositie heeft;
- het aandeel in uw omzet van de onderneming met de sterke positie (hoe hoger dat aandeel, hoe groter het afhankelijkheidsrisico voor u);
- de technologie of kennis van zaken die het bedrijf met de sterke positie heeft (het is het enige bedrijf dat de producten of diensten kan leveren die u nodig hebt);
- de zeldzaamheid of bederfelijkheid van een product;
- de toegang tot vitale middelen of kritieke infrastructuur die het bedrijf met een sterke positie beheert;
- de sterke merkbekendheid of consumententrouw aan een merk;
- de voordelen, zoals kortingen, die de onderneming met een sterke positie eist, en die hij niet toekent aan andere ondernemingen in soortgelijke omstandigheden;
- vrees voor ernstig economisch nadeel, vergelding of beëindiging van de contractuele relatie;
- de weloverwogen of verplichte keuze om zichzelf in een positie van economische afhankelijkheid te plaatsen.
Onder welke voorwaarden is economische afhankelijkheid verboden?
Veel ondernemingen werken samen met partners die een grote marktmacht hebben, in relaties van onderaanneming, franchise, exclusieve verkoopconcessie, distributiesysteem, enz. Het economisch afhankelijk houden van een onderneming is als zodanig niet verboden. Enkel het misbruik van een dergelijke positie, dat de mededinging kan aantasten, is verboden.
Het verbod op economische afhankelijkheid is onderworpen aan drie voorwaarden:
- het bestaan van een positie van economische afhankelijkheid;
- het misbruik van die positie;
- een mogelijke of werkelijke aantasting van de mededinging op de Belgische markt of op een deel ervan.
Wat kunt u doen bij misbruik van economische afhankelijkheid?
Beroep op een rechter
De ondernemingsrechtbank kan tussenbeide komen om een eind te maken aan het misbruik, zodra dat is vastgesteld (vordering tot staking – de rechtbank kan echter niet ingrijpen in de contractuele relatie zelf). De rechtbank kan de onderneming die schade heeft geleden ook schadeloosstellen en de clausules van een contract die het gevolg zijn van het misbruik nietig verklaren (vordering tot schadevergoeding). Om dergelijke stappen te zetten neemt u best rechtstreeks contact op met een advocaat.
Het indienen van een klacht bij de Belgische Mededingingsautoriteit
De Belgische Mededingingsautoriteit (BMA) kan ingrijpen als een onderzoek het misbruik heeft aangetoond. De BMA kan de anonimiteit van de klager en de slachtoffers verzekeren, de vermoedelijke daders dwingen mee te werken aan het lopende onderzoek en, indien nodig, een einde maken aan het misbruik om het algemeen belang te beschermen.
De BMA kan ook zware boetes opleggen aan de daders van misbruiken en voorlopige maatregelen nemen om misbruik op te schorten. De BMA kan de dader van het misbruik echter niet veroordelen om het slachtoffer te vergoeden voor de geleden schade. Alleen de ondernemingsrechtbank is daartoe bevoegd (zie hierboven). De tussenkomst van de BMA is gratis en verplicht het slachtoffer niet om zich bloot te stellen aan het bedrijf met een sterke positie waarvan hij afhankelijk is. Dat zou het slachtoffer trouwens in economisch gevaar kunnen brengen. Niettemin zal de BMA enkel tussenkomen als het vastgestelde misbruik van economische afhankelijkheid de mededinging op de Belgische markt of een wezenlijk deel daarvan kan aantasten.
Een vordering tot collectief herstel (of “class action”)
Als u een kleine of middelgrote onderneming (kmo) bent en u bevindt zich net als andere kleine ondernemingen of kmo’s in een situatie van gedeelde afhankelijkheid ten opzichte van een onderneming in een sterke positie, dan kunt u een collectieve rechtszaak aanspannen. U kunt daarvoor een beroep doen op een (inter)professionele organisatie die in de Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO (HRZKMO) zetelt, of op een andere instantie die door de minister van Economie is erkend, zoals:
- Unizo
- het Neutraal Syndicaat voor Zelfstandigen (NSZ)
- de Verenigingen van tussenpersonen in bankdiensten en verzekeringen (BZB-Fedafin en FVF)
- het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO)
- Union des Classes Moyennes (UCM)
- …
Een buitengerechtelijke schikking (of bemiddeling)
Sommige zakelijke geschillen zijn niet noodzakelijkerwijs een misbruik, maar richten wel schade aan. In dat geval is het belangrijk om zo snel mogelijk een aanvaardbare oplossing te vinden die, tegen de laagst mogelijke kosten, de commerciële relatie veilig kan stellen.
Daarvoor kunt u terecht bij Belmed, het online platform van de Federale Overheidsdienst Economie. U vindt daar informatie over buitengerechtelijke schikkingen en een lijst van neutrale en bekwame mensen die uw zaak kunnen behandelen. Belmed verzekert de partijen dat hun geschil in alle vertrouwelijkheid en veiligheid wordt behandeld.
