Zoals voor het auteursrecht bepaalt de wet dat in een aantal situaties en onder bepaalde voorwaarden geen toestemming aan de houders van de naburige rechten moet worden gevraagd. Voor een aantal van deze gevallen zal de gebruiker wel verplicht zijn om een vergoeding te betalen. Het betreft het recht op een vergoeding voor de houder van het naburige recht.
De uitzonderingen kunnen enkel worden toegepast indien aan specifieke voorwaarden is voldaan. Vooraleer ervan uit te gaan dat een bepaalde handeling onder een uitzondering valt en bijgevolg geen toestemming vereist, gaat men dus best na of de voorwaarden wel degelijk zijn vervuld. Als er niet voldaan is aan een van de voorwaarden, zal het gebruik zonder toestemming van de prestatie immers een inbreuk op de naburige rechten uitmaken.
Mededeling aan het publiek op een openbare plaats en uitzending van muziek
In de volgende gevallen is geen toestemming vereist door de houders van naburige rechten:
- De mededeling aan het publiek op een openbare plaats van de prestatie van een uitvoerend kunstenaar, vastgelegd op een fonogram. In sommige gevallen is er geen toestemming vereist door de producent van een fonogram om muziek te laten horen in een winkel of restaurant.
- De uitzending van de prestatie van een uitvoerend kunstenaar, vastgelegd op een fonogram. Omroeporganisaties moeten geen toestemming vragen aan de uitvoerende kunstenaars en de producenten om muziekstukken uit te zenden.
Opgelet, in die gevallen moet wel een vergoeding betaald worden aan de collectieve vennootschappen die de rechten van de uitvoerende kunstenaars en de producenten beheren. Bovendien zullen via SABAM of andere collectieve beheersvennootschappen ook rechten betaald moeten worden aan de auteurs van de werken.
Sinds 1 januari 2020 kunt u ook een licentie aanvragen voor het gebruik van muziek via het platform UNISONO, beheerd door SABAM, PlayRight en Simim. Via de licentie en een betaling worden de auteursrechten en naburige rechten gedekt.
Uitzonderingen gemeenschappelijk aan de naburige rechten en het auteursrecht
Er zijn nog heel wat andere situaties waarin het toegelaten is om reproducties te maken of mededelingen aan het publiek te verrichten van de prestaties van uitvoerende kunstenaars, van een fonogram of van een film. Dit zijn dezelfde situaties als waar in het kader van het auteursrecht geen toestemming moet worden gevraagd aan de auteur(s). In die gevallen kan men dus artistieke inhoud gebruiken, zonder dat men aan wie dan ook toelating dient te vragen (niet aan de auteur, noch aan de uitvoerende kunstenaar of de producent, enz.).
Uitzonderingen voor onderwijs en/of wetenschappelijk onderzoek
In de volgende gevallen is het niet noodzakelijk om toestemming te vragen aan de auteur, de uitvoerende kunstenaar of de producent:
- citaten uit een prestatie: de reproductie van fragmenten van een werk ten behoeve van kritiek of onderwijs, zoals in het kader van filmbesprekingen;
- de mededeling van prestaties in het kader van schoolactiviteiten, zoals de vertoning van een historische film in het kader van geschiedenislessen;
- de reproductie of mededeling van prestaties ter illustratie bij onderwijs of voor onderzoek: het gebruik van relevante fragmenten uit prestaties ter illustratie bij een les, zoals het tonen van filmfragmenten tijdens een les filmgeschiedenis, is toegestaan. Die uitzondering strekt zich eveneens uit tot online onderwijs en onderwijs op afstand, zij het onder bepaalde voorwaarden;
- de uitvoering van een prestatie tijdens publieke examens met het oog op het behalen van een diploma.
Uitzonderingen voor bibliotheken, musea en archieven
In de volgende gevallen is het niet nodig om toestemming te vragen aan de auteur, de uitvoerende kunstenaar of de producent:
- het consulteren van werken via terminals in bibliotheken of musea: bibliotheken mogen hun bezoekers toestaan om bepaalde werken en prestaties beschermd door naburige rechten te raadplegen, op microfilm of digitaal op computers, of andere hiertoe ter beschikking gestelde toestellen;
- kopieën in het kader van de bewaring van het culturele en wetenschappelijke patrimonium: bibliotheken, archieven of musea mogen prestaties restaureren, of er digitale kopieën van maken om ze te bewaren voor toekomstige generaties;
- verweesde werken, m.a.w. werken waarvan men de rechthebbende niet kan identificeren of lokaliseren, mogen soms worden gebruikt door de volgende instellingen:
- Openbare bibliotheken;
- onderwijsinstellingen en musea;
- archieven;
- instellingen voor cinematografisch- of geluidserfgoed en
- publieke omroeporganisaties
Die instellingen kunnen onder bepaalde voorwaarden gebruik maken van verweesde werken, zonder daarvoor de toestemming van de rechthebbende nodig te hebben. De doeleinden waarvoor die werken bestemd zijn, moeten in de wet opgesomd zijn.
Die instellingen moeten een zorgvuldig onderzoek voeren naar de identiteit van de rechthebbende. Wanneer zij de rechthebbende niet vinden, moeten zij het werk in een databank registreren als verweesd werk.
Uitzonderingen voor privégebruik
In de volgende gevallen is het niet noodzakelijk om toestemming te vragen aan de auteur, de uitvoerende kunstenaar of de producent:
- de private mededeling van prestaties: de mededeling van prestaties in privé- of familiekring, evenals in elke context waarbij de betrokken personen een hechte sociale band hebben, zoals het laten horen van muziek voor de bewoners van een rusthuis, is niet onderworpen aan de naburige rechten. Lees meer informatie over het afspelen van muziek in het openbaar.
Uitzonderingen voor het verstrekken van informatie
In de volgende gevallen is het niet noodzakelijk om toestemming te vragen aan de auteur, de uitvoerende kunstenaar of de producent:
- citaten uit een prestatie om informatie over de prestatie te illustreren;
- omroeporganisaties mogen kopieën maken van hun eigen uitzendingen, zelfs indien daarin andere prestaties, die beschermd worden door naburige rechten, zijn opgenomen;
- karikaturen, parodieën of pastiches met een humoristisch doel;
- verslaggeving over nieuwsfeiten met betrekking tot een prestatie, zoals een reportage over een theaterstuk of een film die net is uitgekomen.
Andere uitzonderingen
Andere uitzonderingen met betrekking tot de naburige rechten leiden ertoe dat het in de volgende gevallen niet noodzakelijk is om toestemming te vragen aan de auteur, de uitvoerende kunstenaar of de producent:
- Uitzondering voor personen met een handicap: de wet laat toe om een prestatie te kopiëren en zodanig aan te passen, om deze toegankelijk te maken voor een persoon met een handicap, zoals het aanpassen van een film voor slechthorenden.
- Uitzondering voor ziekenhuizen, gevangenissen en jeugdinstellingen: die instellingen mogen een prestatie kopiëren voor een gebruik ten behoeve van de daar verblijvende personen.
- Uitzondering van de openbare uitlening: voor educatieve en culturele doelstellingen mogen bibliotheken en mediatheken onder bepaalde voorwaarden fonogrammen en films uitlenen.
- Aankondigingen van een openbare tentoonstelling mogen worden geïllustreerd met reproducties van de betrokken prestatie.
- Tijdelijke reproducties van prestaties: die uitzondering laat de tijdelijke reproductie toe, wanneer deze automatisch in een digitale omgeving gebeurt, zoals dat het geval is bij het gebruik van een prestatie op een computer, of bij het verzenden ervan over een netwerk.
