Bij de uitvoering van een overheidsopdracht kan het resultaat van het werk van de opdrachtnemer beschermd worden door verschillende intellectuele eigendomsrechten, in hoofdzaak het auteursrecht en/of het octrooirecht, maar evengoed kan het gaan om beschermde knowhow.
De aanbestedende overheid ziet zich aldus geconfronteerd met een aantal vragen:
- Laat het intellectueel eigendomsrecht het gebruik van de resultaten door de aanbestedende overheid toe?
- Hoe kan men zich ervan vergewissen dat de opdrachtnemer de intellectuele eigendomsrechten van derden heeft gerespecteerd?
- Wat is de invloed van de verplichting van openbaarheid van bestuur?
- Los van de context van overheidsopdrachten, rijst ook de vraag aan wie de intellectuele eigendomsrechten op documenten of andere creaties toekomen, die zijn gemaakt door statutaire of contractuele ambtenaren. Zie creaties in dienstverband.
Intellectuele rechten op de resultaten van overheidsopdrachten
De intellectuele rechten op het werk dat de opdrachtnemer tot stand brengt ten behoeve van de publiekrechtelijke rechtspersoon, de aanbestedende overheid, worden niet automatisch overgedragen aan die laatste, wat ook wordt bevestigd in artikel 14, § 3 van de Algemene Aannemingsvoorwaarden die van toepassing zijn op alle overheidsopdrachten.
Het gebruik van de resultaten van een overheidsopdracht kan evenwel handelingen impliceren waarvoor de toestemming van de houder van het auteursrecht, het octrooi of andere intellectuele eigendomsrechten op die resultaten is vereist. Zo is een voor de overheid gemaakte studie auteursrechtelijk beschermd, net zoals dit ook het geval is voor een computerprogramma, dat speciaal voor een publiekrechtelijke rechtspersoon werd ontwikkeld. Ook een specifiek technisch procedé, dat is ontwikkeld om een specifiek probleem op te lossen, kan beschermd zijn door een octrooi.
Volgens de Algemene Aannemingsvoorwaarden voor Overheidsopdrachten mag de aanbestedende overheid de resultaten van de overheidsopdracht in elk geval aanwenden voor haar eigen behoeften, of voor de behoeften van derden, aangeduid in het bestek, en kan ze aanspraak maken op een octrooilicentie om de resultaten te gebruiken.
De aanbestedende overheid kan bovendien een overdracht bekomen van de eventuele rechten op de resultaten, indien dit zo is gepreciseerd in het bestek en indien dit noodzakelijk is voor de exploitatie door de overheid van de resultaten van de overheidsopdracht. Zo heeft het bijvoorbeeld voor de overheid geen enkel nut om het octrooi te verwerven op een specifiek liftmechanisme ontwikkeld in het kader van de bouw van een kantoorgebouw voor een overheidsinstantie. Daarentegen zal het voor de overheid wel belangrijk zijn om het auteursrecht te verwerven op een website die voor een bestuur is ontwikkeld, omdat ze zo de verdere controle over het gebruik en het updaten van deze website behoudt.
Wanneer het bestek in een overdracht van rechten of een eenvoudige gebruikslicentie voorziet, moet de aanbestedende overheid op een aantal aspecten letten:
- wat betreft het auteursrecht: het moreel recht van de auteur kan niet worden overgedragen of in licentie gegeven en blijft dus bij de ontwerpers;
- wat betreft computerprogramma’s: het is nuttig om in het bestek een overdracht van de broncode aan de aanbesteder of de toegangsvoorwaarden ertoe te specificeren. Men zal ook het best nagaan of de opdrachtnemer opensourcesoftware heeft gebruikt, want dit zou voor gevolg hebben dat de aanbestedende overheid de finale software enkel mag gebruiken in een opensourcemodel;
- wat betreft de knowhow: de Algemene Aannemingsvoorwaarden voor Overheidsopdrachten leggen de aanbestedende overheid op om de methodes en knowhow vertrouwelijk te houden, die aan de overheid kenbaar moeten worden gemaakt door de opdrachtnemer.
De voorwaarden voor de commerciële exploitatie van de resultaten van de overheidsopdracht door de opdrachtnemer zelf, moeten worden gespecificeerd in het bestek. Indien onderzoek en ontwikkeling gedeeltelijk door de aanbestedende overheid werd betaald, kan daarvoor een vergoeding aan haar verschuldigd zijn. De aanbestedende overheid moet in elk geval zorgvuldig nagaan of de contractuele clausules in verband met intellectuele eigendomsrechten die de opdrachtnemer aan haar heeft bezorgd, haar voldoende speelruimte laten om de resultaten van de overheidsopdracht zonder beperkingen te kunnen exploiteren.
Wanneer een onderzoek of bepaalde specifieke prestaties door overheidsmiddelen werden gefinancierd, zorgt de aanbestedende overheid er best voor dat er vrije toegang tot de aldus ontwikkelde gegevens wordt gegarandeerd.
Naleving van de intellectuele rechten van derden en informatieplicht van de aanbestedende overheid
De Algemene Aannemingsvoorwaarden voor overheidsopdrachten leggen aan de opdrachtnemer de verplichting op, om aan de aanbestedende overheid te garanderen dat hij de intellectuele eigendomsrechten van derden zal naleven.
De opdrachtnemer heeft ook de plicht om de aanbestedende overheid te informeren over elk intellectueel eigendomsrecht waarvan hij houder of licentiehouder is en dat noodzakelijk is voor het uitvoeren van de opdracht.
Intellectuele eigendomsrechten en openbaarheid van bestuur
Omdat de overheid gebonden is door het beginsel van openbaarheid van bestuur, gelden er een aantal specifieke regels met betrekking tot de exploitatie van bepaalde resultaten van overheidsopdrachten.
Op basis van de wet op de openbaarheid van bestuur heeft iedereen het recht om bestuursdocumenten te raadplegen. De overheid kan de toegang van de burger tot die documenten niet verhinderen door een beroep te doen op haar eventuele auteursrecht op bepaalde documenten. Wanneer een derde zijn auteursrechten op bepaalde documenten heeft behouden, zoals een architect op de bouwplannen die bij een bouwaanvraag zijn gevoegd, mag de overheid op grond van dit auteursrecht van een derde verbieden dat burgers hiervan kopieën nemen, maar de raadpleging ter plaatse moet mogelijk blijven. Om het beginsel van de openbaarheid van bestuur zo goed mogelijk te kunnen naleven, zullen overheidsinstanties er dus goed aan doen om bij overheidsopdrachten de nodige rechten voor deze toegang door de burger te verkrijgen door een overdracht of een licentie.
De wet van 7 maart 2007 op het hergebruik van overheidsinformatie moedigt overheidsinstanties er anderzijds toe aan om licenties af te sluiten met derden die publieke gegevens commercieel willen exploiteren. De overheid kan geen recht op openbare databanken inroepen om die licenties te weigeren. Er geldt wel een uitzondering op de plicht om het hergebruik van overheidsinformatie aan te moedigen in de situatie waarbij een derde, bijvoorbeeld een opdrachtnemer van een overheidsopdracht, intellectuele eigendomsrechten op de betrokken publieke gegevens bezit.
