Table of Contents
Noodzaak van een mechanisme
Bevoorradingszekerheid: studie en aanbevelingen
De minister van Energie heeft op 21 december 2015 aan Elia de opdracht toevertrouwd om de nood aan flexibele middelen te bepalen die moesten toelaten om de criteria voor de bevoorradingszekerheid te waarborgen voor de periode van 2017 tot 2027.
- De "Studie over de nood aan 'adequacy' en flexibiliteit in het Belgische elekticiteitssysteem" is op 20 april 2016 gepubliceerd.
Op basis van de studie van Elia en de resultaten van een consultatie hierover heeft de Algemene Directie Energie haar aanbevelingen overgemaakt aan de minister op 15 juni 2016.
Deze aanbevelingen luidden als volgt, gegeven de in de studie en de consultatie geïdentificeerde problemen voor de bevoorradingszekerheid:
- het verder verbeteren van de Energy Only Market;
- de strategische reserve als overgangsmaatregel behouden en verbeteren;
- de voorbereidingswerken opstarten voor de eventuele invoering van een CRM (Capacity Remuneration Mechanism);
- de Elia studie van april 2016 verder uitwerken, een welfare analyse uitvoeren en de nood aan adequacy en flexibiliteit herhaaldelijk blijven evalueren.
Volgend op de aanbevelingen heeft Elia in april 2016 een addendum aan de studie uitgevoerd met nieuwe scenario's en aangepaste hypothesen.
Daarenboven heeft het Federaal Planbureau in 2017 een kosten-batenanalyse uitgevoerd van beleidsscenario’s die coherent zijn met een toereikend Belgisch elektriciteitssysteem tegen 2027. Deze analyse buigt zich over de implicaties voor een aantal componenten van de sociaaleconomische welvaart van verschillende invullingen van het volume aan regelbaar vermogen dat nodig is voor België om te voldoen aan de wettelijke criteria qua bevoorradingszekerheid. Ze volgde op de aanbevelingen van de Algemene Directie Energie en bood een antwoord op de bezorgdheid die werd geuit door een aantal stakeholders na de publicatie van de Elia-rapporten.
Bevestiging van de noodzaak tot maatregelen
Op 28 juni 2019, heeft Elia een tweede studie over de toereikendheid gepubliceerd. Deze bevestigde een probleem voor de bevoorradingszekerheid zonder bijkomende actie:
Op 11 juli 2019 publiceerde de CREG haar studie (F) 1957 ”Analysis by the CREG of the Elia study Adequacy and flexibility study for Belgium 2020 – 2030”. Het debat over de effectieve behoefte aan een vergoedingsmechanisme werd heropend; de Minister heeft de AD Energie en het Federaal Planbureau opdracht gegeven de opmerkingen van de CREG in haar studie 1957 te analyseren en snel en duidelijk een beslissing te nemen over het al dan niet bestaan van een capaciteitsbehoefte om de bevoorradingszekerheid te garanderen.
De analyse van oktober 2019 van de AD Energie bevestigt die behoefte wel degelijk. Die nota werd vervolgens door de minister gevalideerd bij de verzending ervan naar de Europese Commissie op 4 oktober 2019.
Bepaling van een mechanisme voor de vergoeding van capaciteit voor België
Op vraag van de minister en in uitvoering van de aanbeveling om de voorbereidingswerken voor de eventuele invoering van een CRM op te starten, heeft de AD Energie in 2018 een studie laten uitvoeren om het meest geschikte mechanisme voor de vergoeding van capaciteit voor België te bepalen en te ontwerpen:
Het mechanisme dat werd geïdentificeerd als de beste optie voor België is dat van de “reliability options”. Hoewel verschillende designs mogelijk zijn, is dit het best aangepast aan de Belgische context omwille van vier elementen:
- de haalbaarheid in de Europese context,
- de geconcentreerde Belgische leveranciers- en productiemarkten,
- de beperking van windfall profits,
- de effecten bij momenten van simultane schaarste met de buurlanden.
Hierop volgend heeft de AD Energie een aanvullende studie gelanceerd om de operationele implementatie van de CRM voor te bereiden. Die studie werd op 13 september 2018 afgesloten:
- Aanvullende aanbevelingen voor de implementatie van het mechanisme voor de vergoeding van de capaciteit (CRM) in België (PDF, 198.22 KB)
- Geconsolideerde presentatie van de verschillende studies (PDF, 1.97 MB)
Rekening houdend met deze studies werd het wettelijk kader voorbereid.
Op 4 april 2019 heeft het federale Parlement dan beslist om een capaciteitsmechanisme in te voeren. Hiertoe werd de wet ter invoering van een capaciteitsvergoedingsmechanisme van het type “betrouwbaarheidsopties” (“reliability options”) goedgekeurd.
De wet legde onder meer de algemene werking van het mechanisme vast, alsook het jaarlijks te doorlopen proces en de verdeling van de rollen en verantwoordelijkheden. Zij bepaalde ook dat de methodologieën en modaliteiten van het mechanisme verder uitgewerkt moesten worden via een reeks koninklijke besluiten en via de marktregels en een standaardcontract.
Het mechanisme zou pas in werking treden na goedkeuring door de Europese Commissie. Die moet, zoals zij reeds in het verleden gedaan heeft voor vergelijkbare mechanismen, nagaan of het systeem verenigbaar is met de regels omtrent staatssteun en mededinging.
Aangezien de Europese Commissie beslist heeft een diepgaand onderzoek te openen en de goedkeuring pas in de zomer van 2021 verwacht wordt, heeft het Parlement in maart 2021 beslist om de wet aan te passen en meteen in voege te laten treden, teneinde het nodige kader via koninklijke besluiten en ministeriële besluiten te kunnen aannemen. Via deze wetswijziging van 2021 zijn ook een aantal bijkomende aanpassingen aan de wet van 2019 aangebracht.
Ontwerp van het mechanisme
De verdere uitwerking van het mechanisme is aangestuurd door een opvolgingscomité bestaande uit de AD Energie, de regulator, de transmissienetbeheerder en het kabinet van de Minister van Energie. Hierbij stond elk van de partijen in voor de uitwerking van bepaalde aspecten van het ontwerp in een set van Koninklijke Besluiten en werkingsregels:
Er is tevens een ruim stakeholdersoverleg opgezet. Als platform daarvoor heeft het comité gekozen voor de “Users’ Group” van Elia, waarbinnen een “Task Force CRM” opgezet is. Alle presentaties en verslagen van dit overleg zijn publiek beschikbaar.
Op de websites van Elia en CREG vindt men ook heel wat voorbereidende studies en consultaties. omtrent het ontwerp. De AD Energie heeft volgende studies en adviezen opgemaakt:
Studie over de investeringsdrempels die de capaciteitscategorieën onderscheiden
De toekenning en maximale duur (3, 8 of 15 jaar) van lange termijn-contracten binnen het CRM hangt af van de hoogte van de investeringen die een capaciteitshouder zal doen. Na de openbare raadpleging georganiseerd door de CREG over deze drempels heeft de AD Energie aan PWC (PDF, 451.39 KB) (in het Frans) en aan Lexecon (PDF, 438.34 KB) (in het Engels) aanvullende analyses gevraagd (in het Frans).
Methode voor de parameters waarmee de hoeveelheid in het kader van het capaciteitsmechanisme aangekochte capaciteit wordt bepaald
De regulator is gevraagd een methodologie voor te stellen voor het berekenen van de parameters die het aan te kopen volume in de veiling bepalen.
De minister en de AD Energie hebben op 24 maart 2020 het voorstel 2064 voor de bepaling van de volumeparameters van de CREG ontvangen. Dit voorstel bouwt grotendeels voort op de nota 2024 van de CREG, die op 20 december 2019 aan de minister werd overgemaakt.
Op vraag van de minister heeft de FOD Economie een advies op dit voorstel opgemaakt. Rekening houdend met de resultaten van de publieke bevraging van de CREG op haar nota 2024 en op haar ontwerpvoorstel 2064 en met de reacties van de marktpartijen zoals gecommuniceerd tijdens verschillende vergaderingen van de Task Force CRM, en na analyse door de FOD Economie, is geconcludeerd dat de methode zoals de CREG die voorstelde onvoldoende garanties bood dat de doelstelling van het CRM, nl. het verzekeren van het vereiste niveau aan bevoorradingszekerheid volgens de wettelijke criteria, gerespecteerd werd.
De AD Energie heeft daarop, op vraag van de minister, een aangepaste methode uitgewerkt. Hierover is een publieke bevraging gehouden van 23 maart 2020 tot en met 27 maart 2020. Deze methode is in lijn met andere Europese CRM’s en is in overeenstemming met de CRM-wet en diens objectieven en met de geldende Europese wetgeving ter zake.
De aangepaste methode is als voorontwerp van koninklijk besluit toegevoegd als bijlage bij het advies aan de minister. De minister heeft de aangepaste methode weerhouden en de FOD Economie verzocht om deze over te maken aan de Europese Commissie ter vervollediging van de aanvraag tot goedkeuring van staatssteun die in december 2019 werd ingediend.
De documenten kunnen hieronder geraadpleegd worden :
- Advies aan de minister (PDF, 788.9 KB)
- Bijlage 1 – Consultatierapport (PDF, 1.01 MB)
- Bijlage 2 – Reacties op de publieke consultatie (ZIP, 5.51 MB)
- Bijlage 3 – Voorontwerp van koninklijk besluit (PDF, 571.04 KB) (met aanduiding van wijzigingen ingevolge de publieke consultatie)
- Bijlage 4 – Voorontwerp van koninklijk besluit (PDF, 563.51 KB) (clean)
Betrouwbaarheidsnorm
De Elektriciteitsverordening stelt dat een capaciteitsvergoedingsmechanisme slechts ingevoerd mag worden indien de lidstaat een betrouwbaarheidsnorm bepaald heeft. Die norm geeft het vereiste niveau van voorzieningszekerheid weer.
Het te bereiken niveau van bevoorradingszekerheid door het capaciteitsvergoedingsmechanisme, komt overeen met deze betrouwbaarheidsnorm, met name door de vraagcurves voor de veilingen zodanig vast te stellen dat de betrouwbaarheidsnorm (geldig op 15 september van het voorgaande jaar) bereikt wordt.
Bij de berekening van de betrouwbaarheidsnorm moet minstens gebruik gemaakt worden van de “waarde van de verloren belasting” en de “kosten voor nieuwe toegang”. Hiervoor zijn Europese methodologieën vastgesteld.
België had reeds eerder een betrouwbaarheidsnorm vastgesteld, met name een LOLE (“Loss Of Load Expectation”) van minder dan 3 uur en van een LOLE95 van minder dan 20 uur (artikel 7bis van de Elektriciteitswet). Na de publicatie van de Europese methodologieën is overgegaan tot een herberekening conform deze nieuwe regels en volgens de procedure bepaald in artikel 7undecies, §7 van de Elektriciteitswet:
- Kosten voor nieuwe toegang
- Bepaling van de kost van een nieuwe toegang (PDF, 1.15 MB) door de AD Energie
- Waarde van de verloren belasting
- Vaststelling van de enkele raming (PDF, 2.27 MB) door de AD Energie, in samenwerking met het Federaal Planbureau en de regulator
-
Studie om de waarde te bepalen die een consument werkelijk hecht aan elektriciteit en bevoorradingszekerheid
- Betrouwbaarheidsnorm
- Voorstel van de regulator
- Advies van de AD Energie op het voorstel van de regulator
- Advies van de netbeheerder op het voorstel van de regulator
Op basis van die berekeningen is een nieuwe betrouwbaarheidsnorm vastgesteld. De norm is bepaald op 3 uren:
Overeenkomstig de verbintenis die is aangegaan in het kader van Besluit (EU) 2022/639 van de Europese Commissie van 27 augustus 2021 betreffende de steunregeling SA.54915 - 2020/C capaciteitsvergoedingsmechanisme (randnummer 28), hebben de bevoegde Belgische autoriteiten de eenmalige raming van de waarde van de verloren belasting (VoLL) geactualiseerd op basis van een nieuw onderzoek naar de betalingsbereidheid, overeenkomstig de door ACER gepubliceerde methode. Er zijn dus nieuwe waarden vastgesteld voor VOLL/CONE/RS volgens de wettelijke procedure :
- NOTA van AD Energie van 2022 : Enkele raming van de verloren belasting voor het Belgisch grondgebied (VoLL) (PDF, 2.01 MB)
- NOTA van AD Energie van 2022 : Bepaling van de kost van een nieuwe toegang (CONE) (PDF, 891.9 KB)
- Voorstel van de regulator (C) 2425 (PDF, 732.69 KB)
- Advies van AD Energie over het voorstel van de regulator (PDF, 824.04 KB)
- Advies van de netbeheerder over het voorstel van de regulator (PDF, 454.04 KB)
Het koninklijk besluit van 4 september 2022 tot wijziging van het koninklijk besluit van 31 augustus 2021 tot vaststelling van de betrouwbaarheidsnorm en tot goedkeuring van de waarde van de verloren belasting en de kosten voor de nieuwe toegang stelt de betrouwbaarheidsnorm vast op 3 uren.
Europese goedkeuring
Uitvoeringsplan ter verbetering van de marktwerking
Volgens de Elektriciteitsverordening 2019/943 dienen lidstaten waar zorgpunten op het gebied van de toereikendheid van de elektriciteitsvoorziening worden geconstateerd, een uitvoeringsplan te ontwikkelen met maatregelen die gericht zijn op het wegnemen van eventuele vastgestelde verstorende effecten van regelgeving of tekortkomingen van de markt.
Het uitvoeringsplan van België is in november 2019 ingediend bij de Europese Commissie.
Capaciteitsvergoedingsmechanismen mogen enkel worden ingevoerd nadat de Europese Commissie haar advies op dit plan gegeven heeft. Op 30 april 2020 heeft de Commissie, na publieke consultatie, haar advies op het plan gepubliceerd. Het plan en het advies gelden zowel voor de bestaande strategische reserve als voor het capaciteitsmechanisme gebaseerd op betrouwbaarheidsopties.
Het finale uitvoeringsplan van België (PDF, 1.32 MB), aangepast aan dit advies, is op 9 juli 2020 aan de Commissie overgemaakt. Elk jaar zal een opvolgingsrapport gepubliceerd worden.
- Het monitoringverslag voor 2021 (PDF, 975.5 KB) is in juli 2021 bij de Europese Commissie ingediend.
- Het monitoringverslag voor 2022 (PDF, 1023.17 KB) is in juli 2022 bij de Europese Commissie ingediend.
- Het monitoringverslag voor 2023 (PDF, 1.43 MB) is in juli 2023 bij de Europese Commissie ingediend.
Naar aanleiding van het monitoringverslag van 2022 heeft de Commissie op 12 december 2022 een nieuw advies over het Belgische plan (PDF, 409.91 KB) gepubliceerd.
Adviezen van de Europese Commissie over het Belgische uitvoeringsplan
Consultatie van de buurlanden
In overeenstemming met artikel 21.2 van de Elektriciteitsverordening 2019/943 heeft België de buurlanden en hun belanghebbenden geraadpleegd over de mogelijke gevolgen van het capaciteitsvergoedingsmechanisme voor de aangrenzende lidstaten. Hierbij is gebruik gemaakt van het Pentalateraal Energie Forum. De weerslag van de raadpleging is te vinden in het consultatieverslag (PDF, 1.56 MB) (in het Engels).
Aanmeldingsdossier voor staatssteun
In december 2019 heeft de Belgische staat een aanmelding voor staatssteun ingediend bij de DG Mededinging van de Europese Commissie.
Het dossier is in de daarop volgende weken en maanden vervolledigd. Wanneer in juli 2020 ten slotte ook de financieringswijze van het mechanisme werd overgemaakt, heeft de Commissie beslist dat het dossier volledig was.
Het Directoraat-Generaal Mededinging van de Europese Commissie heeft de Belgische Staat op 21 september 2020 geïnformeerd van haar beslissing om een grondig onderzoek te openen naar het aangemelde mechanisme. De Belgische Staat is uitgenodigd om haar antwoord (PDF, 620.27 KB) binnen de maand over te maken, wat ze ook gedaan heeft op 22 oktober 2020.
Dergelijke zogenaamde “in depth investigation” gaat ook gepaard met een publieke consultatie. Op 16 oktober 2020 is de beslissing gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie, waarbij alle belanghebbenden werden uitgenodigd om hun opmerkingen over de maatregel binnen één maand aan de Commissie over te maken.
Het DG Mededinging wenste in het bijzonder bijkomende informatie te ontvangen over volgende thema’s:
- Het aantonen en het kwantificeren van de toekomstige problemen met de toereikendheid van de middelen
- De openheid van het mechanisme, in het bijzonder voor hernieuwbare capaciteiten en buitenlandse capaciteiten
- De toewijzing van inkomsten uit congestie
De Belgische Staat heeft de ingezonden opmerkingen, met respect van eventuele vertrouwelijkheidsverzoeken, ontvangen van de DG Mededinging en heeft de gelegenheid gekregen om erop te reageren.
De Commissie heeft op 27 augustus 2021 een positieve beslissing over het mechanisme genomen. Het CRM wordt noodzakelijk, adequaat en proportioneel geacht en in overeenstemming met de Europese wetgeving, waaronder de Elektriciteitsverordening. De steunregeling wordt goedgekeurd voor een periode van maximaal 10 jaar, te rekenen vanaf de datum van de eerste veiling. België heeft zich verbonden tot:
- een verdere verbetering van de marktwerking,
- een regelmatige evaluatie van de werking van het mechanisme,
- de daadwerkelijke invoering van een secundaire markt en de effectieve deelname van buitenlandse capaciteiten tegen 2024,
- een actualisering van de enkele raming van de verloren belasting op basis van een nieuwe enquête overeenkomstig de ACER-methodologie en, indien nodig, de vaststelling van een nieuwe betrouwbaarheidsnorm vóór september 2022,
- de voortzetting van de methodologische verbeteringen die in de nationale studie inzake toereikendheid zijn gebruikt,
- de evaluatie van de mogelijkheid voor buitenlandse capaciteiten om meerjarencontracten te verkrijgen.
In het kader van de energiecrisis heeft België in maart 2022 zijn plan voor de uitfasering van kernenergie herzien en besloten om de levensduur van twee van zijn zeven kernreactoren met nog eens tien jaar te verlengen. In juni 2023 bereikte België een tussentijdse overeenkomst met energiebedrijf Engie om de levensduur van twee reactoren te verlengen. Deze overeenkomst moest op grond van het CRM eind juni 2023 bij de Commissie worden aangemeld.
Daarnaast heeft België bij de Commissie wijzigingen aangemeld om het capaciteitsmechanisme milieuvriendelijker en kosteneffectiever te maken.
De Europese Commissie heeft bevestigd op 29 september 2023 dat België kan doorgaan met het capaciteitsremuneratiemechanisme (CRM), dat de bevoorradingszekerheid van het land garandeert tegen een minimale kostprijs. Het mechanisme wordt als evenredig beschouwd, ook als rekening wordt gehouden met de verlenging met tien jaar van de levensduur van 2 GW kernenergie. Wijzigingen aan het ontwerp van het mechanisme om het robuuster en klimaatvriendelijker te maken werden ook goedgekeurd:
- Indexering van de uitoefenprijs
- Tijdelijke verlenging van 1 tot 2 jaren van de periode voor aanmerking komende investeringskosten
- Strengere CO2-drempels
Beslissing van de Europese Commissie
Financiering en kostprijs:
Financieringswijze
Na een belangrijke hervorming is het mechanisme voor de financiering van het CRM gewijzigd.
De wet betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt wijst bepaalde openbare dienstverplichtingen toe aan Elia, zoals de vergoeding van de capaciteitshouders in het kader van het CRM (artikel 7undecies).
Sinds 1 januari 2022, als gevolg van de bovenvermelde hervorming, worden de openbare dienstverplichtingen niet langer gefinancierd door een toeslag op het elektriciteitsverbruik, maar door wettelijk vastgelegde accijnzen (zie artikel 21quinquies van de wet betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt).
Kost CRM
Het Parlement heeft gevraagd om de kostprijs van het mechanisme te herberekenen op basis van het actuele design ervan, rekening houdend met de maatregelen vervat in de resolutie. De kost moet worden uitgedrukt in nominale bedragen globaal en per jaar. De consultant Haulogy, als laureaat van een openbare aanbesteding van de FOD Economie, heeft deze nieuwe kosteninschatting gemaakt, steunend op de expertise van CREG en Elia. Zij is begin 2021 afgerond en overgemaakt aan de Kamer:
De voorstelling in de Commissie voor Energie, Leefmilieu en Klimaat van de Kamer op 9 februari 2021 omvat een beknopte samenvatting, en geeft daarenboven nuttig weer in welk opzicht deze studie verschilt van de voorgaande studie van maart 2018 (PDF, 2.3 MB) waarin een eerste kostenschatting was gemaakt:
Tot slot, overeenkomstig de parlementaire resolutie heeft CREG een advies op deze studie geformuleerd.
NB: Deze studie werd onafhankelijk uitgevoerd door Haulogy. Ze is een kosteninschatting en beoogt een grootteorde van de kost van het CRM te berekenen. De consultant heeft gewerkt op basis van algemene economische modellen, veronderstellingen over de energiemix en generieke business cases, niet met individuele of specifieke business cases die marktpartijen zullen gebruiken binnen het kader van het capaciteitsvergoedingsmechanisme. Deze kosteninschatting doet geen uitspraak over het effectieve biedgedrag van de partijen, hetgeen daarenboven wordt gereguleerd door designelementen zoals de intermediaire en globale prijslimiet. De assumpties en methodologie gekozen door Haulogy binden de Belgische Staat op geen enkele manier, noch kunnen op basis van deze studie op enigerlei manier rechten worden verleend.
Een effectieve herberekening van de CRM-kosten op basis van de resultaten van de Y-4 veiling van het leveringsjaar 2025 werd uitgevoerd vanaf de publicatie van de resultaten door de netbeheerder eind 2021. Deze berekening houdt ook rekening met de recentste beschikbare gegevens in termen van volume en kosten, met name de gegevens die door Elia gepubliceerd werden in de Adequacy and Flexibility Study 2022-2032 van juni 2021. De in de vorige kostenstudie gevolgde methodologie gold als voorbeeld. Voor deze herberekening van de CRM-kosten wordt een gemiddelde van 257 MEUR/jaar aan nominale kosten over de eerste 15 jaar van de vergoeding verkregen. De kosten lopen feitelijk door tot 2040, aangezien voor het leveringsjaar 2026 refurbishmentcontracten worden afgesloten met een contractduur van 15 jaar. De gemiddelde kosten over de eerste 16 jaar van de vergoeding bedragen dus 245 MEUR/jaar. Het gemiddelde over de eerste 10 jaar van de vergoeding is gelijk aan 307 MEUR/jaar.
Rapport inzake bevoorradingszekerheid, betaalbaarheid en duurzaamheid in het kader van het regeerakkoord
Het « Rapport inzake bevoorradingszekerheid, betaalbaarheid en duurzaamheid (PDF, 5.23 MB) » van minister Tinne Van der Straeten aan de Kern en met inbegrip van een inbreng van AD Energie (Evaluatierapport van de administratie AD Energie: Eerste CRM-veiling: evaluatierapport over de bevoorradingszekerheid en de impact op de elektriciteitsprijzen - 30/11/2021), is nu beschikbaar.
Studie over de deelname van bestaande capaciteiten aan het CRM
Naar aanleiding van de vergadering van de Ministerraad van 28 april 2023 werd de AD Energie van de FOD Economie gevraagd om in samenwerking met de CREG een studie uit te voeren over de deelname van bestaande capaciteiten aan het CRM. Deze studie moest in het bijzonder het niveau van de IPC, de afwijking van de IPC en het niveau van de investeringsdrempels analyseren. Compass Lexecon werd gekozen om deze studie naar de deelname van bestaande capaciteiten aan het CRM uit te voeren deelname van bestaande capaciteiten aan het CRM (PDF, 1.83 MB).
